Έτσι τελειώνει η Γη (4) – Το πιο Βαρετό Δισεκατομμύριο

Το Ιρίδιο είναι ένα από τα χημικά στοιχεία που δημιουργούνται κατά την έκρηξη των άστρων. Βρίσκεται σε υπολογίσιμες ποσότητες στα νέφη αερίων που δημιουργούν νέα αστρικά συστήματα. Κι επομένως, αποτελεί ένα ακόμη συστατικό της ύλης που δημιουργείται γύρω από αυτά.

Το Ιρίδιο είναι σπάνιο στη Γη. Αν και η αναλογία του στο σύνολο της γήινης σφαίρας εικάζεται ότι είναι παρόμοια με αυτή των υπολοίπων σωμάτων που περιφέρονται στο ηλιακό σύστημα, το μεγαλύτερο μέρος του έχει βυθιστεί κατά τη δημιουργία της, στο πυρήνα της Γης. Για να είμαστε λοιπόν ακριβείς, θα πρέπει να πούμε ότι το Ιρίδιο είναι ένα χημικό στοιχείο που συναντάται σπάνια στην επιφάνεια του πλανήτη.

Έτσι, όταν σε κάποιο στρώμα του φλοιού συναντήσεις Ιρίδιο σε αναλογία 200 ή και 500 φορές μεγαλύτερη από αυτή που συναντάς στην υπόλοιπη επιφάνεια, ξέρεις ότι αυτό έχει προέλθει από το διάστημα. Και το μόνο που σου μένει να αναζητήσεις, είναι ο κρατήρας που δημιούργησε η έλευση του αντικειμένου που το μετέφερε.

22 Μαρτίου, 00:01 π.μ.
– 1.806.000.000 χρόνια Α.Σ.
Ο Κομήτης Sudbury

Πέρα στις αχαρτογράφητες και παγωμένες περιοχές των συνόρων του ηλιακού συστήματος, ένας κομήτης περιφέρεται νωχελικά γύρω από τον ήλιο. Βρισκόμαστε στο νέφος του Oort, σε απόσταση 280 ημερών φωτός από τη Γη και όπου από το σημείο αυτό, ο ήλιος δεν φαίνεται παρά ως ένα φωτεινό αστέρι. Παρά τη μεγάλη απόστασή, είναι ακόμη ικανός να κρατάει τον κομήτη σε τροχιά γύρω από αυτόν. Με δύναμη όμως τόσο ασθενή, ώστε η παραμικρή διαταραχή να μπορεί να αλλάξει τη τροχιά του.

Παρατηρούμε ένα άλλο, ελαφρώς μεγαλύτερο σώμα να πλησιάζει προς τη περιοχή του κομήτη μας. Τα σώματα έχουν αρχίσει να απομακρύνονται πριν φτάσουν σε απόσταση μερικών δεκάδων χιλιομέτρων το ένα από το άλλο. Η προσέγγισή τους αυτή όμως είναι αρκετή για να δώσει στο καθένα μια βαρυτική ώθηση που θα αλλάξει τη τροχιά τους. Το μεγαλύτερο στρέφεται πέρα από το ηλιακό σύστημα και χάνεται για πάντα. Το μικρότερο, ξεκινά ένα αργό και μακρύ ταξίδι σε μια επιμήκη ελλειπτική τροχιά, στη μια εστία της οποίας βρίσκεται ο ήλιος.

Στο δρόμο του, 3 εκατομμύρια χρόνια αργότερα, θα συναντήσει τη Γη.

2:15 π.μ.
-1.803.000.000 χρόνια Α.Σ.
Λίγο πριν τη Σύγκρουση

Τα πτητικά υγρά του κομήτη άρχισαν να εξατμίζονται από τη θερμότητα του ήλιου ένα σχεδόν χρόνο πριν διασταυρωθεί με τη τροχιά της Γης κι ενώ είχε μόλις απομακρυνθεί από τη τροχιά του Δία, αφήνοντας πίσω του μια κόμη που, καθώς ο κομήτης πλησιάζει προς τον ήλιο, θα μεγαλώνει όλο και περισσότερο. Λίγες βδομάδες πριν φτάσει στη Γη είναι και ο ίδιος ορατός, ενώ τις τελευταίες ημέρες πριν τη σύγκρουση θα αποτελούσε για όποιον βρισκόταν εκεί να τον δει, ένα εντυπωσιακό θέαμα, όντας λαμπερός και με τα αέρια της κόμης του να γεμίζουν το νυχτερινό ουρανό. Αλλά η φωτεινότητα του ιδίου, θα μεταβάλλονταν εντυπωσιακά 2 δευτερόλεπτα πριν τη θεαματική του επαφή με τη Γη.

Τον παρατηρούμε από απόσταση ασφαλείας να κινείται σε τροχιά σύγκρουσης. Με διάμετρο 15 χιλιόμετρα μοιάζει ασήμαντος σε σχέση με τη Γη. Αλλά με ταχύτητα 12 χιλιομέτρων ανά δευτερόλεπτο έχει αρκετή ορμή που να του επιτρέψει να αλλάξει την ιστορία της.

Η σύγκρουση

Ο κομήτης έχει μόλις μπει στην ατμόσφαιρα.

Η ταχύτητά του είναι τέτοια ώστε να μη δίνει περιθώριο στον αέρα που βρίσκεται μπροστά του να διαφύγει στο πλάι του. Έτσι συμπιέζεται ακριβώς από κάτω του ώσπου, μισό δευτερόλεπτο αργότερα, να έχει φτάσει σε θερμοκρασία 60.000 ^οC – θερμοκρασία 10 φορές μεγαλύτερη από αυτή της επιφάνειας του ήλιου. Ο κομήτης αναφλέγεται. Δέκατα του δευτερολέπτου αργότερα έχει σπάσει σε περισσότερα από ένα κομμάτια, ενώ η ατμόσφαιρα γύρω του λόγω της έντασης της θερμότητας έχει πιάσει φωτιά. Αν υπήρχαν άνθρωποι κάτω από αυτόν θα είχαν καεί – για την ακρίβεια θα είχαν λιώσει όπως η ζελατίνη στην επαφή της με τη φωτιά – πριν καν ο κομήτης πλησιάσει τα 20 χιλιόμετρα από τη Γη. Ενώ όσοι κοιτούσαν από απόσταση μικρότερη των 100 χιλιομέτρων θα είχαν τυφλωθεί από την ένταση της φωτεινότητας της υπερθέρμανσης.

Ένα δευτερόλεπτο αργότερα, συγκρούεται με τη Γη. Ο ίδιος – με σύσταση ένα μείγμα από πτητικά υγρά, βράχο και μέταλλα – εξατμίζεται ακαριαία, αφήνοντας όμως έναν κρατήρα πλάτους 200 χιλιομέτρων και βάθους 15, του οποίου τα απομεινάρια θα ανακαλυφθούν 1,8 δις χρόνια αργότερα στον βοριοδυτικό Καναδά. Τα υλικά που εξακοντίζει η κρούση φτάνουν σε απόσταση 1.500 χιλιομέτρων ενώ το ωστικό της κύμα, διαδίδεται ακτινωτά προς τα έξω με ταχύτητα παραπλήσια του φωτός.

Οτιδήποτε ζωντανό υπάρχει σε απόσταση 400 χιλιομέτρων από το σημείο πρόσκρουσης, πεθαίνει ακαριαία. Οτιδήποτε κι αν υπήρχε σε μέγεθος μεγαλύτερο από αυτό ενός μικρού θηλαστικού και βρισκόταν σε διπλάσια ακτίνα, θα πέθαινε από μια πυκνή βροχή φλεγόμενων θραυσμάτων όλων των μεγεθών. Ενώ όσοι θα βρίσκονταν έξω από τη ζώνη άμεσης ερήμωσης και σε ακτίνα μικρότερη των 3.000 χιλιομέτρων, θα ζούσαν στις τελευταίες τους στιγμές ένα μοναδικό υπερθέαμα.

Το πρώτο κύμα

Αρχικά ο ουρανός τους θα συγκλονιζόταν από την ισχυρότερη λάμψη που έχει γνωρίσει ο πλανήτης από την εποχή της σύγκρουσής του με τη Θεία. Και ένα ή δύο λεπτά αργότερα, θα έρχονταν αντιμέτωποι με το απόλυτο σκότος. Ένα πελώριο σε ύψος και σε πάχος τείχος από βράχους, σκόνη και χώμα θα γέμιζε το οπτικό τους πεδίο και θα κινούνταν με ταχύτητα χιλιάδων χιλιομέτρων την ώρα προς το μέρος τους. Τα συμπαγή αυτά υλικά από το ωστικό κύμα θα τους έφταναν μέσα στη σιωπή, αφού ο ήχος θα έφτανε αρκετά αργότερα και όταν τείχος θα τους είχε πλέον καταπιεί. Θα ήταν ο δυνατότερος ήχος από οτιδήποτε είχε ακουστεί ποτέ., ήχος που θα έφτανε αρκετές φορές στα αυτιά οποιουδήποτε πλάσματος τύχαινε να παραμείνει πεισματικά ζωντανό, αφού θα έκανε το γύρο της Γης περισσότερες από μια φορές.

Και αυτό, δεν είναι παρά το αρχικό χτύπημα.

Οι άμεσες – και οικουμενικές – συνέπειες

Παρακολουθούμε από ψηλά ένα κύμα σεισμικών δονήσεων κι επακόλουθων τσουνάμι να σαρώνουν τον πλανήτη. Μια ώρα μετά τη σύγκρουση ο ήλιος έχει κρυφτεί από ένα σκοτεινό σύννεφο που έχει καλύψει όλο το πλανήτη – και θα μείνει κρυμμένος για δεκάδες ακόμη χρόνια. Ένα μεγάλο μέρος των ωκεανών έχει αρχίσει να βομβαρδίζεται από τα θραύσματα της σύγκρουσης. Μια παγκόσμια καταιγίδα από στάχτες και φλεγόμενες σταγόνες λιωμένης βροχής έχει ξεκινήσει, η θερμότητα της οποίας βράζει προσωρινά τους ωκεανούς. Τα θραύσματα συνεχίζουν να πέφτουν για αρκετές ώρες, η στάχτη συνεχίζει να πέφτει για εβδομάδες.

Και μετά, έρχεται η σειρά των ηφαιστείων. Διάσπαρτες σε όλη την υφήλιο, οι ηφαιστειακές εκρήξεις γεμίζουν με καυτά αέρια την ατμόσφαιρα και με λιωμένη λάβα τη στεριά και τους ωκεανούς. Ο ουρανός σκοτεινιάζει ακόμη περισσότερο. Η Γη μετατρέπεται σε μια πύρινη κόλαση, ενώ η ικανότητά της να συντηρήσει ακόμη και τις υπάρχουσες μορφές ζωής, μειώνεται δραστικά.

2:16 π.μ.
-1.803.000.000 χρόνια Α.Σ.
10.000 χρόνια μετά τη σύγκρουση

Η ατμόσφαιρα στη Γη έχει καθαρίσει εδώ και αρκετά δευτερόλεπτα δικού μας χρόνου, είναι όμως ήδη αρκετά πυκνότερη σε μεθάνιο, διοξείδιο του άνθρακα αλλά και υποξείδιο του αζώτου. Η θερμότητα του ήλιου είναι ακόμη 15% μικρότερη από αυτή των ημερών μας, όμως οι υπεριώδεις ακτίνες του εισχωρούν εύκολα στη πυκνή ατμόσφαιρα, θερμαίνοντας διαρκώς τον πλανήτη. Με μέση θερμοκρασία που αγγίζει πλέον τους 30 βαθμούς Κελσίου, οι πάγοι έχουν λιώσει ακόμη και στους πόλους.

Και για κάποιο περίεργο λόγο, οι συνθήκες αυτές χρόνο με το χρόνο, παραμένουν παράξενα σταθερές. Όχι για χρόνια, όχι για εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια. Αλλά για πολλά, πολλά εκατομμύρια χρόνια.

Κάτι που είναι παράξενο. Για την ακρίβεια, είναι εντελώς αινιγματικό.

Ολόκληρη η Γη είναι ένα αλληλεπιδρώμενο ανοικτό σύστημα. Οποιαδήποτε μεταβολή στο εσωτερικό της, στα βάθη της, στην επιφάνεια ή την ατμόσφαιρά της, ακόμη και εξωτερικές μεταβολές από τον ήλιο ή τις κοσμικές ακτινοβολίες, θα επηρεάσουν τόσο την ίδια τη Γη, όσο και τη ζωή που φιλοξενεί. Και το αντίθετο, μια μεταβολή σε ένα υπολογίσιμο τμήμα της ίδιας της ζωής, έχουμε ήδη δει ότι επηρεάζει δραστικά τον πλανήτη.

Αλλά ξαφνικά, βρισκόμαστε σε μια εποχή που τίποτε δεν φαίνεται να αλλάζει. Για ένα όλο και μεγαλύτερο χρονικό διάστημα βλέπουμε στεριά, ωκεανούς, ατμόσφαιρα και ζωή να βρίσκονται σε μια αποτελμάτωση, χωρίς να φαίνεται αιτία να δημιουργήσει κάτι που να σηματοδοτήσει την έναρξη μιας αλλαγής. Έτσι, αρχίζουμε να αναζητούμε καθένα ξεχωριστά, τα τμήματα της Γης που έως τώρα ήταν υπεύθυνα για τις μέχρι σήμερα μεταβολές. Γιατί πλέον δεν μπορούν να δημιουργήσουν και πάλι αλλαγές; Που οφείλεται αυτή η βαρετή, μακροχρόνια σταθερότητα;

Ατμόσφαιρα

Αν, όπως συνέβαινε συνήθως παλαιότερα, το πυκνό στρώμα της ατμόσφαιρας που θέρμανε τον πλανήτη περιείχε κυρίως διοξείδιο του άνθρακα, αυτό σταδιακά θα διαλυόταν από τους ωκεανούς καθιστώντας τους όξινους. Κάτι τέτοιο όμως δεν το βλέπουμε να συμβαίνει σε υπολογίσιμη κλίμακα. Από την άλλη μεριά, αν το μεθάνιο ήταν κυρίαρχο συστατικό, αυτό θα μπορούσε να παραμείνει στην ατμόσφαιρα για ένα μεγαλύτερο διάστημα. Θα μείωνε όμως σε σημαντικό βαθμό τους φωτοσυνθετικούς πληθυσμούς των βακτηρίων και με δεδομένο ότι παράγεται πρωτίστως από αυτούς, σταδιακά η περιεκτικότητά του στην ατμόσφαιρα θα μειωνόταν.

Απεναντίας, αυτή τη φορά βλέπουμε την ατμόσφαιρα να περιέχει το σχετικά αδρανές υποξείδιο του αζώτου σε συγκεντρώσεις δεκαπλάσιες του κανονικού. Έτσι, για όσο δεν εμφανίζεται κάτι να μειώσει τις συγκεντρώσεις του, αυτό συνεχίζει να μονώνει την ατμόσφαιρα, διατηρώντας τη μέση θερμοκρασία του πλανήτη υψηλή.

Στεριά

Από την εποχή της έλευσης των ωκεανών στη Γη κι έπειτα, παρατηρούμε τη διαρκή μετατόπιση των ηπείρων. Οι τεκτονικές πλάκες παρασύρονται συνεχώς από τον μανδύα της Γης και μετακινούν τεράστια τμήματα της στεριάς. Βουνά ανυψώνονται, νέοι ήπειροι δημιουργούνται, απομακρύνονται μεταξύ τους και ενώνονται ξανά, σε μια αέναη κίνηση που εκτός των άλλων, καθορίζει και το ίδιο το κλίμα της Γης. Η θέση της στεριάς ορίζει τόσο τα ρεύματα των ωκεανών όσο και τη ροή της αέριας μάζας. Έτσι, η αέναη κίνηση των τεκτονικών πλακών αποφέρει με τη πάροδο εκατομμυρίων ετών αλλαγές σε όλο το πλανήτη.

Αναμένουμε τη περιστροφή του πυρήνα της Γης να συμπαρασύρει τις τεκτονικές πλάκες και τις ηπείρους ώστε να διαλυθεί αυτή η βαρετή και μακροχρόνια σταθερότητα. Και βλέπουμε ότι ο πυρήνας συνεχίζει να περιστρέφεται, οι ήπειροι όμως σε γενικές γραμμές, παραμένουν στη θέση τους.

Αρχίζουμε να αναζητάμε το λόγο που συμβαίνει αυτό.

Αυτή την εποχή το σύνολο της στεριάς έχει μαζευτεί στη μια πλευρά του πλανήτη, αφήνοντας τον υπόλοιπο να καλύπτεται από έναν απέραντο ωκεανό. Βλέπουμε κάποια κομμάτια γης να πλησιάζουν την υπερήπειρο, κάποια άλλα να περιστρέφονται και να μετακινούνται, και αυτό είναι όλο.

Και αρχίζουμε να κατανοούμε το γιατί.

Παρά το ότι έχουν περάσει 2,7 δισεκατομμύρια χρόνια από το σχηματισμό της, ο πυρήνας της Γης εξακολουθεί να θερμαίνεται. Από μια απίστευτη συγκυρία, αυτή τη στιγμή βρίσκεται στο μέγιστο της θέρμανσής του παρασέρνοντας σε υπερθέρμανση ολόκληρο τον μανδύα. Όλο το προηγούμενο διάστημα η ασθενόσφαιρα, το στερεό τμήμα του φλοιού της Γης, παρασύρονταν από τη κίνηση του μανδύα. Κάποια τμήματά της βυθίζονταν σε αυτόν παρασύροντας άλλα τμήματα του φλοιού, κι έτσι είχαμε τη κίνηση των τεκτονικών πλακών και των ηπείρων.

Αυτή την εποχή όμως ο μανδύας είναι τόσο καυτός, που η ασθενόσφαιρα απλά επιπλέει επάνω του. Οτιδήποτε βυθίζεται μέσα του λιώνει. Αδυνατεί να συμπαρασύρει άλλα τμήματα του φλοιού μαζί του κι έτσι, η επιφάνεια μένει πρακτικά στάσιμη.

Κάτι που θα συνεχιστεί για το επόμενο δισεκατομμύριο χρόνια.

Ωκεανός

Σε συνθήκες όπως αυτές της εποχής από την οποία προερχόμαστε, αλλά και για τη μεγαλύτερη περίοδο της ιστορίας της Γης, γενικά επικρατεί ένας κύκλος νερού στους ωκεανούς. Τα ψυχρά ρεύματα που δημιουργούνται από τους πάγους καταβυθίζονται και οξυγονώνουν τους βυθούς. Δημιουργείται με αυτό το τρόπο μια παγκόσμιας κλίμακας ροή, η οποία ανανεώνει τα νερά των ωκεανών.

Κάτι που αυτό το καιρό δεν μπορεί να συμβεί. Έχοντας χάσει το πάγο της, η Γη έχει χάσει και τη παραπάνω δυνατότητα. Τα νερά παραμένουν στάσιμα, με τελικό αποτέλεσμα να δημιουργηθούν οριζόντια στρώματα νερού, το καθένα από αυτά με διαφορετική σύνθεση. Και η ζωή, ως συνήθως, συμβάλει και καθορίζει τον σχηματισμό αυτό.

Κοντά στην επιφάνεια οι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί εξακολουθούν να αποβάλουν οξυγόνο. Ο βυθός εξακολουθεί να αποικίζεται από μη φωτοσυνθετικά βακτήρια τα οποία αποβάλουν θειούχα άλατα τα οποία συσσωρεύονται με τη μορφή μιας βρώμικης, μαύρης λάσπης που σταδιακά κατακάθεται στον ωκεανό. Η λάσπη αυτή σκοτεινιάζει ολόκληρο τον ωκεανό, μετατρέποντας το χρώμα του σε μαύρο.

Επιπλέον, τα θειούχα άλατα που στο καιρό μας τα αναγνωρίζαμε από τη μυρωδιά του σάπιου, αναβλύζουν από τον απέραντο ωκεανό μια μυρωδιά που, όπως και να το πούμε, καθιστούν τη Γη καθόλου ελκυστική για κάποιον που έρχεται από την εποχή μας.

Ποτέ ως τώρα η ατμόσφαιρα δεν ήταν αναπνεύσιμη για εμάς. Αλλά αυτή τη φορά, Γη, το παράκανες.

Το μαύρο χρώμα των ωκεανών κατακρατεί κατά πολύ περισσότερο τις ηλιακές ακτίνες, διατηρώντας την υψηλή θερμοκρασία. Και το σημαντικότερο, δεν εμφανίζεται κάποια διαδικασία να σταματήσει αυτή τη στασιμότητα. Οι ωκεανοί μπαίνουν σε μια κατάσταση ισορροπίας, που δεν θα αλλάξει για το επόμενο δισεκατομμύριο.

Ζωή

Δύο δισεκατομμύρια μετά την εμφάνισή τους και η Γη κυριαρχείται ακόμη από τα προκαρυωτικά, φωτοσυνθετικά βακτήρια, τα οποία έχουν περιοριστεί σε ένα στρώμα 15 μέτρων κάτω από την επιφάνεια των ωκεανών. Τα νερά δεν ανανεώνονται και δημιουργείται έλλειψη θρεπτικών συστατικών οπότε η ζωή αυτή, καταλαμβάνει οποιοδήποτε χώρο μπορεί να της παρέχει τροφή. Για πρώτη φορά τα γλυκά νερά κατακλύζονται από αυτούς τους οργανισμούς. Και για πρώτη φορά, χερσαίοι υδροβιότοποι αρχίζουν να χρωματίζονται πράσινοι.

Αλλά όχι, δεν ήρθε ακόμη η ώρα να κυριαρχήσουν τα φυτά στη στεριά.

Οι νέοι, εξελιγμένοι ευκαριωτικοί οργανισμοί βρέθηκαν ξαφνικά σε ένα κόσμο έλλειψης θρεπτικών συστατικών. Οι ανάγκες επιβίωσης οδήγησαν στη πρώτη πολυπλοκότητα και σε κάποιους αρχικούς πολυκύτταρους οργανισμούς, οι προσπάθειες όμως αυτές έμειναν ημιτελείς. Η μεγαλύτερη πολυπλοκότητα δημιουργεί μεγαλύτερες ενεργειακές ανάγκες, έτσι είχε επιτυχία μόνο σε μεμονωμένους θύλακες αυξημένης χημικής γενναιοδωρίας. Η εξελικτική έκρηξη θα περιμένει για περισσότερο από ένα δισεκατομμύριο χρόνια. Αλλά όπως φαίνεται, στη διάρκεια αυτού του βαρετού δισεκατομμυρίου, έκανε τη προετοιμασία της και τους πειραματισμούς της.

Και τελικά…

Έχουμε μια Γη με μια κίτρινη, τοξική ατμόσφαιρα στην οποία κυριαρχεί το υποξείδιο του αζώτου, και τίποτε δεν εμφανίζεται να αλλάξει τη σύνθεσή της. Μια στεριά συγκεντρωμένη στο ένα της ημισφαίριο, με τις τεκτονικές πλάκες αδύναμες να τη μετακινήσουν και να επιφέρουν αλλαγές. Έναν δυσώδη, μαύρο ωκεανό βυθισμένο στη στασιμότητα και σε πλήρη αδυναμία να ανανεώσει τα ύδατά του. Και μια ζωή με έλλειψη θρεπτικών στοιχείων, ανίκανη να εξελιχθεί.

Με αποτέλεσμα, τα πάντα να μείνουν στάσιμα, παγωμένα, για ένα δισεκατομμύριο χρόνια, για το 1/4 σχεδόν της έως τώρα ιστορίας της Γης. Ποτέ στην ιστορία της Γης δεν συνέβησαν τόσο λίγα, σε τόσα πολλά, για τόσο πολύ^[1].

Αλλά κάτι πρέπει να ξεκινήσει τη ροή^[2].

22 Απριλίου
– 800.000.000 χρόνια Α.Σ.
Το τέλος του βαρετού δισεκατομμυρίου

Δεν έχουμε κλείσει ακόμη 4 μήνες στη Γη. Τους τρεις πρώτους μήνες από τη δημιουργία της κι έπειτα, τα πάντα συνέβαιναν απίστευτα γρήγορα. Κάθε λεπτό του χρόνου μας βλέπαμε κάτι νέο να συμβαίνει, το τελευταίο όμως μήνα παρακολουθούμε μια Γη σε ένα απίστευτο τέλμα, όπου δεν συμβαίνει σχεδόν τίποτε, πουθενά. Ώσπου επιτέλους βλέπουμε το κάτι που θα φέρει νέα ροή, να έρχεται από το εσωτερικό της Γης.

Μετά από ένα δισεκατομμύριο χρόνια η θερμοκρασία του πυρήνα αρχίζει να μειώνεται. Καθόλου επικίνδυνα ώστε να παγώσει, να σταματήσει να περιστρέφεται και να εξαφανίσει το μαγνητικό πεδίο της Γης. Αλλά αρκετά για να μειώσει τη θερμοκρασία του μανδύα τόσο, ώστε να θέσει και πάλι σε κίνηση τις τεκτονικές πλάκες^[4].

Οι ήπειροι, επιτέλους, έπειτα από ένα αιώνιο διάστημα απραξίας, αρχίζουν να μετακινούνται και να απλώνονται στους ωκεανούς. Η στάθμη της θάλασσας αλλάζει, δημιουργώντας νέους βιότοπους στα ρηχά που θα ευδοκιμήσουν και θα εξελιχθούν σε αυτούς νέες μορφές ζωής. Οι πληθυσμοί αυξάνονται δραστικά, διοχετεύοντας στην ατμόσφαιρα νέα χημικά στοιχεία κι εμπλουτίζοντάς την κυρίως με οξυγόνο, αλλάζοντας τις καιρικές συνθήκες και πάνω απ΄ όλα, αποδυναμώνοντάς την δραστικά από το πανίσχυρο μονωτικό που διατηρούσε τη θερμοκρασία υψηλή.

Για πρώτη φορά μετά από έναν ολόκληρο μήνα βλέπουμε και πάλι τους πόλους σκεπασμένους μόνιμα από πάγο. Και η Γη, με μια τάση για μόνιμη υπερβολή, μπαίνει σε μια διαδικασία ανατροφοδότησης των νέων συνθηκών. Τα νερά των ωκεανών επιτέλους ανανεώνονται, η ζωή ξεκινά μια ακόμη πληθυσμιακή έκρηξη οξυγονώνοντας τους ωκεανούς και την ατμόσφαιρα. Η θερμοκρασία μειώνεται κι άλλο, οι πάγοι επεκτείνονται.

Και ο κύκλος ανάδρασης συνεχίζεται, μέχρι που η Γη, βρίσκεται ακόμη μια φορά καλυμμένη πλήρως από πάγο.

24 Απριλίου, 17:00
– 750.000.000 χρόνια Α.Σ.
Οι τέσσερις εποχές των παγετώνων

Έχουμε δει τη Γη να αλλάζει διαρκώς. Έχουμε επίσης δει τη Γη να διανύει μεγάλες περιόδους σταθερότητας. Αλλά πρώτη φορά βλέπουμε την επιφάνειά της να αλλάζει δραστικά, σε τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, τόσες πολλές φορές. Τις επόμενες 5 ημέρες του δικού μας χρόνου και σχεδόν 200 εκατομμύρια γήινα χρόνια, θα δούμε τη Γη να παγώνει και να ξεπαγώνει, συνολικά τέσσερις φορές^[3].

Και όπως συμβαίνει κάθε φορά, μετά από κάθε γεωλογική αλλαγή η ζωή διανύει μια περίοδο απότομης έξαρσης.

29 Απριλίου
– 575.000.000 χρόνια Α.Σ.
Πολυπλοκότητα: τα πρώτα ζώα

Πολυκύτταρη ζωή είχαμε δει και κατά τη διάρκεια του βαρετού δισεκατομμυρίου. Αυτή τη φορά όμως δεν βλέπουμε κάποιες μικρές, αυτόνομες κοινότητες πολυκύτταρων οργανισμών που αγωνίζονται να επιβιώσουν σε ένα κόσμο κυριαρχίας των μονοκύτταρων βακτηρίων. Για πρώτη φορά, βλέπουμε τα πρώτα ζώα να κατακλύζουν τους ωκεανούς και να διεκδικούν ισάξια το μερίδιό τους από τις υπόλοιπες μορφές ζωής. Οι θάλασσες γεμίζουν από διάφορες ποικιλίες μεδουσών και άλλων ασπόνδυλων, ένα από αυτά όμως είναι το πιο επιτυχημένο. Όχι μόνο επειδή εξακολουθεί να υπάρχει στις διάφορες μορφές του ως σήμερα. Αλλά κυρίως γιατί άνοιξε το δρόμο για την υπόλοιπη βιοποικιλότητα. Πρόκειται για το σύνολο των οργανισμών που στην εποχή μας δίνουμε την ονομασία “σφουγγάρια”.

Τα σφουγγάρια

Τα σφουγγάρια είναι περίεργα ζώα. Όχι, ας το δούμε από την αρχή.

Τα σφουγγάρια είναι ζώα. Παρά το γεγονός πως αν τα σκοτώσεις, μπορείς να τα χρησιμοποιήσεις για να συγκεντρώσεις στο σώμα τους μια μεγάλη ποσότητα νερού και να τη περιχύσεις κάπου αλλού, πχ στο δικό σου σώμα για να κάνεις μπάνιο, πριν τα σκοτώσεις ήταν ζώα. Είναι περίεργο που η ζωή δεν δημιούργησε κι άλλα ήδη με αξιοσημείωτες ιδιότητες όπως αυτές των σφουγγαριών. Παρενθετικά, μια από αυτές τις αξιοσημείωτες ιδιότητές τους είναι πως, αν τα διαλύσεις στα κύτταρα που τα αποτελούν χωρίς να τα σκοτώσεις, αυτά θα ξεκινήσουν το δρόμο τους για να ενωθούν πάλι στον αρχικό, ενιαίο οργανισμό που τα αποτελεί.

Η πλέον αξιοσημείωτη ιδιότητά τους όμως, ήταν ότι κατανάλωναν πολύ οξυγόνο. Ποτέ δεν βρέθηκαν, ή δεν φάνηκε να βρέθηκαν σε τόσο μεγάλους αριθμούς ώστε να δημιουργήσουν ανόξινους ωκεανούς και να οδηγήσουν σε κρίση τη ζωή. Το κατανάλωναν όμως σε επαρκής αριθμούς ώστε, οι απλές, μονοκύτταρες φωτοσυνθετικές μορφές ζωής, να βρουν ικανό ανταγωνιστή που να μειώσει τον αριθμό τους. Να οδηγήσουν τα ευκαρυωτικά κύτταρα στο δρόμο προς τη συνεργασία και τελικά, σε νέες πολυκυτταρικές μορφές ζωής.

1 Μαΐου
– 530.000.000 χρόνια Α.Σ.
Κάμβριος: η έκρηξη της ζωής

Το κλείσιμο του τελευταίου κύκλου παγετώνων για τη Γη, ήταν και ο ερχομός της Άνοιξης για τη ζωή. Βρισκόμαστε στην αρχή της λεγόμενης Κάμβριας περιόδου. Η πολύπλοκη ζωή ξεκινά μια έκρηξη πειραματισμών και νέων ειδών, που ποτέ έως τότε ή μετέπειτα δεν συνάντησε. Το 99% των ειδών ζωής που υπήρξαν ποτέ δημιουργήθηκε τη περίοδο αυτή. Ενώ τα συντριπτικά περισσότερα είδη από αυτά, σταμάτησαν να υπάρχουν μετά το τέλος της περιόδου.

Τι ήταν αυτά τα νέα είδη; υπήρξε ανάμεσά τους κάτι ξεχωριστό, αξιομνημόνευτο που δεν μπόρεσε όμως να αφήσει το στίγμα του στην ιστορία της Γης; Δημιουργήθηκε άραγε νοημοσύνη, ισάξια με αυτή που εμφανίστηκε εκατοντάδες εκατομμύρια χρόνια αργότερα; Η πολυπλοκότητα για τα επόμενα εκατομμύρια χρόνια εξελίχθηκε τόσο πολύ, που δεν θα μάθουμε ίσως ποτέ για τα αξιότερα επιτεύγματά της. Αλλά από όλα αυτά που συνέβησαν εκείνη τη περίοδο, δύο γεγονότα είναι σίγουρα.

Το πρώτο είναι πως, κάποιοι πολύπλοκοι φωτοσυνθετικοί οργανισμοί, βρήκαν για πρώτη φορά στην ιστορία της Γης, το δρόμο τους για τη στεριά.

Και το δεύτερο, είναι πως οι οργανισμοί αυτοί συνέβαλλαν σε πολύ μεγάλο βαθμό, αν δεν προκάλεσαν οι ίδιοι εξ΄ ολοκλήρου, στην εξαφάνιση των υπολοίπων σχεδόν ειδών ζωής.

---

Σημειώσεις

[1] Φράση που αποδίδεται στον Γεωχημικό και Αστροβιολόγο Roger Buick, τον σημαντικότερο μελετητή αυτής της περιόδου της ιστορίας της Γης. Αποτελεί παράφραση του γνωστού αποφθέγματος του W. Churchill, “ποτέ στην ανθρώπινη ιστορία τόσοι πολλοί, δεν οφείλουν σε τόσους λίγους, τόσα πολλά”, αναφερόμενος στους λιγότερους από 1000 πιλότους της Βρετανικής Raff που πρακτικά εμπόδισαν την Γερμανική εισβολή στο Ηνωμένο Βασίλειο. (up)

[2] Παράφραση του “Something’s gotta stop the flow” της ταινίας “Ink”. (up)

[3] Το πιθανό αυτό γεγονός που μόλις περιέγραψα δεν είναι καθολικά αποδεκτό από την επιστημονική κοινότητα. Οι μέχρι τώρα ενδείξεις οδηγούν σε μια Γη που πέρασε τέσσερις φάσεις παγετώνων στα ακόλουθα χρονικά διαστήματα:
-750εκ. έως -660 εκ. χρόνια Προ Σήμερα,
-650 έως -635,
-579 (περίοδος παγοκάλυψης που κράτησε “μόλις” 1 εκατομμύριο χρόνια) και
-549 έως -530 εκ. χρόνια Προ Σήμερα.
Σε γεωλογικούς χρόνους τα παραπάνω χρονικά διαστήματα είναι τόσο στενά, που τα έως τώρα γεωλογικά δεδομένα θεωρούνται ανεπαρκή για να στηρίξουν πλήρως το γεγονός ότι στα διαστήματα αυτά είχαμε πλήρη παγοκάλυψη της Γης. Η διαφωνία μεταξύ των γεωλόγων δεν βρίσκεται στα όρια των διαστημάτων, αλλά στο αν πράγματι υπήρχε πλήρης παγοκάλυψη, ή αν απλά υπήρχε μεν έξαρση δημιουργίας παγετώνων προς τις νοτιότερες περιοχές, οι οποίοι όμως ποτέ δεν κάλυψαν ολόκληρη την υδρόγειο.
Για την ακρίβεια και πέρα από την ανεπάρκεια γεωλογικών στοιχείων που να στηρίζουν τη πλήρη παγοκάλυψη, αυτό που υποστηρίζεται από μερίδα της επιστημονικής κοινότητας είναι πως δεν υπάρχουν επαρκής ενδείξεις που να μπορέσουν να στηρίξουν τις τόσο γρήγορες μεταβολές της θερμοκρασίας που απαιτούνται, τόσο για τη πλήρη παγοκάλυψη, όσο και για την επακόλουθη απόψυξη του πλανήτη. (up)

[4] Αν και με τρόπο αρκετά πιο σύνθετο από αυτό που αρκετά απλοϊκά περιγράφω, ο οποίος περιλαμβάνει τη κίνηση και σύγκρουση κάποιων από τα μικρά τμήματα που απαρτίζουν τη Ροδίνια, τη δημιουργία νέων οροσειρών, απελευθέρωση καυτών μαζών από το πυρήνα προς τον μανδύα κ.ά., σε γενικές γραμμές η αλλαγή οφείλεται στη μετακίνηση των τεκτονικών πλακών. (up)