Στη σειρά άρθρων “γιατί μάλλον είμαστε μόνοι στο σύμπαν” είχαμε δει εκτενώς το γιατί τα κύρια επιχειρήματα που στηρίζουν την άποψη “το σύμπαν μάλλον βρίθει ζωής” είναι από προβληματικά έως εντελώς λανθασμένα. Αν και υπάρχουν και κάποια νέα επιστημονικά δεδομένα, αυτό δεν αποτελεί τον κύριο λόγο για τον οποίο επανέρχομαι με αυτό το άρθρο στο θέμα.
Οι κύριοι λόγοι που επανέρχομαι είναι οι εξής.
Η απάντηση που δίνεται στο ερώτημα αν υπάρχει κι αλλού ζωή στο σύμπαν είναι αρκετά σημαντική. Στο βαθμό που η κοινή γνώμη επηρεάζει τα κέντρα αποφάσεων, και από τη στιγμή που τα τελευταία καθορίζουν το ύψος και τη κατανομή πόρων που δίνονται στην επιστημονική έρευνα, είναι απόλυτα απαραίτητο το κάθε πόρισμα της επιστήμης να επικοινωνείται προς τη κοινή γνώμη με κριτήριο τα επιστημονικά δεδομένα και μόνο αυτά. Απεναντίας, στο συγκεκριμένο ζήτημα τα τελευταία μένουν στο περιθώριο για να αφήσουν χώρο αποκλειστικά στις πεποιθήσεις(;) αυτών που τα επικοινωνούν.
Επιπλέον:
Θα θέλαμε γενικότερα να βλέπουμε ένα κόσμο που λαμβάνει αποφάσεις παίρνοντας υπόψιν του τα δεδομένα, και όχι τη πίστη αυτών που καθορίζουν τις κυρίαρχες απόψεις. Που παίρνει υπ΄ όψιν του τη πραγματικότητα όπως είναι, και όχι όπως θα ήθελε (ή και θα θέλαμε) να είναι. Και που εκπαιδεύεται διαρκώς στο να σκέφτεται και να κρίνει, και όχι να ακολουθεί άκριτα τις κυρίαρχες εμφυτευμένες απόψεις των πολλών από λίγους.
Και για να γυρίσουμε πάλι στο θέμα του άρθρου:
Στη χώρα μας η κυρίαρχη απάντηση σε αυτό το ερώτημα είναι μονολιθική. Έκρινα λοιπόν απαραίτητο να εμφανιστούν με τρόπο συνοπτικό, τα κύρια σημεία της επιχειρηματολογίας που έχει παρουσιαστεί στο παρελθόν.
Τι βλέπουμε στο άρθρο
Στο άρθρο λοιπόν:
- Παρουσιάζουμε τα κύρια επιχειρήματα που στηρίζουν την άποψη ότι πιθανότατα το σύμπαν είναι γεμάτο ζωή. Και βλέπουμε γιατί τα επιχειρήματα αυτά είναι από αδύναμα έως αντιεπιστημονικά.
- Εξετάζουμε τα επιστημονικά δεδομένα. Και με βάση αυτά, διαπιστώνουμε ότι είναι εντελώς συμβατά και με τα τρία παρακάτω πιθανά ενδεχόμενα:
– (1) Το σύμπαν είναι γεμάτο ζωή.
– (2) Η ζωή στο σύμπαν εμφανίζεται εντελώς σποραδικά. Και
– (3) Η Γη είναι το μοναδικό μέρος στο σύμπαν που φιλοξενεί ζωή. - Παραθέτουμε ένα συλλογισμό ο οποίος:
– Δίνει ελάχιστη πιθανότητα στη 2η από τις παραπάνω προτάσεις. Και
– Προσδίδει σχεδόν 50% πιθανότητα σε καθεμία από τις προτάσεις 1 και 3. - Προεκτείνουμε το παραπάνω συλλογισμό και διαπιστώνουμε ότι ως τεχνολογικός πολιτισμός, το συντριπτικά πιθανότερο είναι να είμαστε ο μοναδικός που έχει εμφανιστεί ποτέ στο σύμπαν. Και τέλος:
- Βλέπουμε ένα νέο στοιχείο που δεν υπήρχε στη προηγούμενη σειρά άρθρων. Πρόκειται για μια δημοσίευση που υπολογίζει τη πιθανότητα να εμφανιστεί ζωή σε ένα πλανήτη με συνθήκες πανομοιότυπες με αυτές της γης.
Είμαστε μόνοι στο σύμπαν; – τα επιχειρήματα
“Οπωσδήποτε υπάρχει αλλού ζωή. Οι πιθανότητες είναι απλά συντριπτικές. Υπάρχουν δισεκατομμύρια γαλαξίες, σίγουρα υπάρχουν κι άλλοι πολιτισμοί εκεί έξω”
Αυτή η φράση συνοψίζει την κυρίαρχη απάντηση στο ερώτημα που μας απασχολεί. Τα κύρια επιχειρήματα που τη στηρίζουν είναι τα ακόλουθα τέσσερα:
- Το στατιστικό επιχείρημα. Υπάρχει πολύ μεγάλος αριθμός πλανητικών συστημάτων στο σύμπαν. Είναι τόσο μεγάλος που όσο σπάνια κι αν είναι η δημιουργία ζωής, είναι αδύνατον να μην εμφανιστεί σε κάποιους από αυτούς.
- Η πρώτη ύλη υπάρχει παντού. Η ζωή είναι σύνθετη, τα υλικά όμως που τη δημιουργούν υπάρχουν παντού στο σύμπαν. Και όχι μόνο αυτό, αλλά ακόμη και πολύπλοκα μόρια που απαιτούνται για τη ζωή έχουμε δει να σχηματίζονται αυθόρμητα κι έξω από τη Γη.
- Η ζωή στη Γη ξεκίνησε νωρίς. Τα απολιθώματα δείχνουν σχεδόν με σιγουριά ότι τουλάχιστον 700 εκατομμύρια χρόνια μετά τη δημιουργία της, η ζωή είχε ήδη εξαπλωθεί στη Γη. Υπάρχουν μελέτες που τον αριθμό αυτό τον μειώνουν στα 500 εκ. χρόνια ή και ακόμη χαμηλότερα. Ακόμη και σε γεωλογικούς χρόνους, πόσο μάλλον σε αστρονομικούς, αυτό μεταφράζεται πως η ζωή ξεκίνησε αμέσως μετά τη δημιουργία της Γης. Κάτι τέτοιο είναι απίθανο αν η ζωή είναι δύσκολο να εμφανιστεί γενικά.
- Η ζωή προσαρμόζεται παντού. Έχουμε δει οργανισμούς να επιβιώνουν ακόμη και στις ακραίες συνθήκες του κενού διαστήματος, επομένως δεν φαίνεται να είναι απαραίτητες οι ειδικές συνθήκες της Γης για να υπάρξει ζωή.
Τα επιχειρήματα αυτά φαίνονται αρκούντως πειστικά. Αν και στο παρελθόν τα έχουμε εξετάσει αναλυτικά, εδώ θα παρουσιάσουμε συνοπτικά τα ελαττώματά τους.
Το στατιστικό επιχείρημα
Είναι το πιο προβληματικό επιχείρημα που επιτέλους πρέπει να αρχίσει να αντιμετωπίζεται απ΄ όσους επικοινωνούν την επιστήμη ως αυτό που είναι: ένας εντελώς αντιεπιστημονικός λόγος που μόνο από αντιπάλους της επιστήμης θα περίμενε κάποιος να διατυπωθεί.
Ας το δούμε.
Η όλη συζήτηση αφορά τη πιθανότητα να υπάρχει ζωή και σε άλλους πλανήτες. Το επιχείρημα απαντά θετικά, παραθέτοντας τον απίστευτα μεγάλο αριθμό πλανητών που υπάρχει στο σύμπαν. Από την άλλη μεριά, καθένας που έχει φοιτήσει στις πρώτες τάξεις του γυμνασίου γνωρίζει πως η πιθανότητα είναι ένα κλάσμα με δύο όρους και πως, αν γνωρίζεις μόνο τον έναν από τους δύο όρους, τότε δεν μπορείς να υπολογίσεις πιθανότητα.
Ο αναμενόμενος αριθμός Ν των πλανητών του σύμπαντος που φιλοξενούν ζωή είναι ένα γινόμενο δύο όρων. Του αριθμού των πλανητών fp που υπάρχουν στο σύμπαν επί τη πιθανότητα fl να εμφανιστεί ζωή σε ένα πλανήτη, δηλαδή
Ν=fp x fl
Για να μπορέσουμε να μιλήσουμε με (σχετική) σιγουριά για τον αριθμό Ν, θα πρέπει να ξέρουμε (με σχετική σιγουριά) και τους δύο αριθμούς που ολοκληρώνουν την ισότητα. Αν δεν τους γνωρίζουμε δεν μπορούμε να μιλήσουμε με σιγουριά. Και αν το κάνουμε, ας γνωρίζουμε ότι αυτό που κάνουμε δεν έχει σχέση με επιστήμη.
Από την άλλη μεριά όμως. Μπορεί να μην έχουμε γνώση, τίποτε όμως δεν μας εμποδίζει να κάνουμε κάποια εκτίμηση. Ας κάνουμε λοιπόν κάποιες εκτιμήσεις.
Εκτίμηση 1η: πόσοι είναι οι πλανήτες στο γαλαξία
Πλέον έχουμε μια καλή εκτίμηση για τον αριθμό των πλανητών που υπάρχουν στον γαλαξία τουλάχιστον. Μπορούμε να κάνουμε μια αυθαίρετη μεν, βάσιμη δε επέκταση ότι ανάλογος αριθμός υπάρχει και στους άλλους γαλαξίες. Συγκεκριμένα:
Οι παρατηρήσεις του τηλεσκοπίου Kepler έχουν πλέον δείξει ότι κατά μέσο όρο το κάθε αστέρι διαθέτει πλανητικό σύστημα με έναν βραχώδη πλανήτη να περιέχεται σε αυτόν. Για λόγους που έχω εξηγήσει παλαιότερα και θα παραθέσω σε άλλη ενότητα, θα θεωρήσω ότι αντί για έναν, κάθε αστέρι περιέχει 10 πλανήτες ικανούς να φιλοξενήσουν ζωή.
Από την άλλη μεριά, θα θεωρήσω επίσης ότι σε κάποιες περιοχές του γαλαξία – όπως αστρικά σμήνη με πολύ πυκνή συγκέντρωση άστρων ή περιοχές στο κέντρο του γαλαξία – δεν μπορούν να κρατήσουν πλανήτες σε σταθερή τροχιά. Συνοπτικά λοιπόν θα εκτιμήσουμε τον αριθμό των πλανητών του γαλαξία που μπορούν να φιλοξενήσουν ζωή ίσο με ένα τρισεκατομμύριο, ή 1012. Κατ΄ επέκταση ο αριθμός των πλανητών σε όλο το παρατηρήσιμο σύμπαν μπορεί να εκτιμηθεί ίσος με 1025.
Και τι μπορούμε να πούμε για τη πιθανότητα δημιουργίας ζωής στον καθέναν από αυτούς τους πλανήτες; Τι γνωρίζουμε για τον αριθμό fl;
Εκτίμηση 2η: ποια είναι η πιθανότητα αβιογένεσης
Απολύτως τίποτε. Δεν υπάρχει κανένα επιστημονικό δεδομένο. Καμία ένδειξη, καμία παρατήρηση, καμία έστω υπόνοια που να μπορεί να μας δώσει μια πληροφορία για τη δυνατότητα δημιουργίας ζωής από το 0. Οποιαδήποτε αναφορά σε μια τέτοια πιθανότητα δεν είναι παρά εικασία, και οι εικασίες ούτε βεβαιότητες είναι ούτε μπορούν να στήσουν επιστημονικά επιχειρήματα.
Ας κάνουμε ένα βήμα πιο βαθιά στο επιχείρημα όσων στηρίζουν τη φράση “το σύμπαν βρίθει ζωής”. Στη πραγματικότητα, λένε (μου το έχουν πει κι εμένα προσωπικά, άνθρωποι που επικοινωνούν την επιστήμη στο διαδίκτυο) πως δεν έχει και πολύ σημασία η πιθανότητα αυτή:
Ο αριθμός των πλανητών είναι τόσο μεγάλος, που όσο μικρή και αν είναι η πιθανότητα αμβιογένεσης θα παραμείνει και πάλι μεγάλος αριθμός πλανητών που τελικά θα φιλοξενούν ζωή.
Ας το δούμε με δύο παραδείγματα.
Παραδείγματα
Ας μείνουμε στο γαλαξία. Υπάρχουν 1 τρισεκατομμύριο πλανήτες, ακόμη κι αν η πιθανότητα να δημιουργηθεί ζωή από το μηδέν είναι ίση με μια στο εκατομμύριο, τότε θα υπάρχουν
Ν = 1012 x 10-6 = 1.000.000
πλανήτες που θα φιλοξενούν ζωή. Ενώ αν η πιθανότητα αυτή είναι ίση με μια στο δισεκατομμύριο, με παρόμοιο τρόπο βρίσκουμε N=1.000 πλανήτες με ζωή.
Για κάποιο λόγο όσοι διαρρηγνύουν ιμάτια ότι το σύμπαν είναι γεμάτο με ζωή, σταματούν τη πιθανότητα σε αυτό τον αριθμό. Χωρίς να έχουν ενημερώσει ποτέ κανέναν γιατί, δεν δίνουν παράδειγμα για τη τιμή του Ν όταν το fl είναι μεγαλύτερος αριθμός και όπως φαίνεται, η πιθανότητα αυτή μπορεί να είναι μόνο τόση, όση μπορεί να βγάλει ένα γαλαξία γεμάτο ζωή.
Εμείς όμως θα συνεχίσουμε τα παραδείγματα με την εντελώς άγνωστη πιθανότητα δημιουργίας ζωής από το μηδέν. Τι γίνεται αν αυτή δεν είναι μια στο εκατομμύριο, αλλά μια στο ένα πεντάκις εκατομμύρια (=1/1018);
Σε αυτή τη περίπτωση προκύπτει Ν=10-6. Το οποίο μεταφράζεται στο ότι αναμένουμε να εμφανίζεται ζωή σε έναν πλανήτη κάθε ένα εκατομμύριο γαλαξίες. Και αφήνω για τον καθένα τις πράξεις αλλά και τα συμπεράσματα, για τιμές του fl >10-25.
Θα κλείσω με αυτό το “επιχείρημα” με δύο κουβέντες.
- Η γνώση της πιθανότητας δημιουργίας ζωής από το μηδέν είναι απολύτως απαραίτητη για να γίνει μια οποιαδήποτε εκτίμηση για το αν υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες. Και η πιθανότητα αυτή είναι για την ώρα εντελώς άγνωστος αριθμός.
- Οι συλλογισμοί που θα ακολουθήσουν μπορεί να αποδειχτούν λανθασμένοι. Ή μπορεί και να υπάρχουν άλλα, ισχυρά και σοβαρά επιχειρήματα υπέρ της βεβαιότητας ύπαρξης ζωής σε άλλους πλανήτες τα οποία να μη τα έχω υπ΄ όψιν μου. Μακάρι να υπάρχουν και να αναφερθούν. Το συγκεκριμένο “επιχείρημα” όμως καλό θα είναι να σταματήσει να αναφέρεται γιατί απλά, ντροπιάζει τον επιστημονικό λόγο.
Περνάμε στο δεύτερο επιχείρημα.
Η πρώτη ύλη για τη δημιουργία ζωής υπάρχει παντού.
Τα βασικά στοιχεία που απαιτούνται για τη ζωή όπως τη ξέρουμε υπάρχουν παντού στο σύμπαν και τα συναντάμε σχεδόν σε κάθε ηλιακό σύστημα: Άνθρακας, άζωτο, υδρογόνο και οξυγόνο σε σχετικά μεγάλες ποσότητες και άλλα στοιχεία, που επίσης υπάρχουν παντού, σε μικρότερες ποσότητες. Επιπλέον, ακόμη και σύνθετα μόρια, απαραίτητα για τη δημιουργία ζωής, όπως λιπαρά οξέα ή αμινοξέα, τα έχουμε δει ακόμη και σε μετεωρίτες που έχουν πέσει στη Γη. Άρα, τόσο τα απλά στοιχεία όσο και τα πιο σύνθετα, βρίσκονται εύκολα σε οποιοδήποτε μέρος. Από αυτά και μόνο, είναι εύκολο πλέον να ξεπηδήσει ζωή.
Αυτό σε γενικές γραμμές είναι το επιχείρημα και για να εξεταστεί, καλό θα είναι να πάρουμε μια εικόνα για το τι γνωρίζουμε μέχρι στιγμής για τη ζωή. Παραπέμπω σε παλαιότερο άρθρο για τη ζωή όπου είχαμε δει αναλυτικότερα τη πολυπλοκότητά της και το πόσο απίθανο είναι να δημιουργηθεί τυχαία ζωή από τα απλά αυτά στοιχεία – ρίξτε του μια ματιά, αξίζει. Εδώ θα αναφέρω μόνο κάποιους υπολογισμούς που δεν είχαν γίνει σε εκείνο το άρθρο. Και πριν από αυτό κάτι απλό.
Γράψτε σε ένα χαρτί 50 αριθμούς από το 0 έως το 9 και ζητήστε από κάποιον να τους μαντέψει. Μπορείτε να υπολογίσετε πόσος χρόνος αναμένεται μέχρι να τους βρει; Οκ, θα βοηθήσω. Αναμένουμε ότι δεν θα τους έχει βρει ακόμη κι αν έχει αρχίσει να γράφει από τότε που ξεκίνησε το σύμπαν. Κάτι που εκ πρώτης όψεως μπορεί να μοιάζει περίεργο γιατί οι αριθμοί που πρέπει να βάλει στη σειρά είναι απλοί. Απλοί, συνηθισμένοι, τόσο συνηθισμένοι που υπάρχουν παντού, που ακόμη κι ένα παιδί που δεν πηγαίνει σχολείο γνωρίζει να τους γράψει.
Πριν δούμε κάποια μαθηματικά ας συνειδητοποιήσουμε το προφανές: η πολυπλοκότητα ως σύνολο δεν είναι καθόλου το ίδιο με την απλότητα των μερών που την αποτελούν. Και το ότι το γεγονός πως η πρώτη ύλη υπάρχει παντού, σε καμία περίπτωση δεν συνεπάγει ότι θα δημιουργήσει νομοτελειακά ζωή.
Τα δεδομένα
Στο άρθρο του παραπάνω συνδέσμου είχαμε δει ότι ένα από τα προβλήματα, και όχι το μεγαλύτερο, για τη δημιουργία ζωής, είναι οι πρωτεΐνες. Τα αμινοξέα που τις αποτελούν δημιουργούνται εύκολα και χωρίς παρέμβαση, οι πρωτεΐνες όμως όχι. Πιο συγκεκριμένα είχαμε δει πως:
- Αν αναμείξουμε τις πρώτες ύλες που απαιτούνται για τη δημιουργία ενός αμινοξέως, αυτό θα δημιουργηθεί αυθόρμητα μέσα σε δύο ημέρες (απαιτούνται κι άλλες συνθήκες από το να ανακατέψουμε απλά τα υλικά αλλά το απλουστεύω). Με άλλα λόγια, η πιθανότητα να δούμε αμινοξύ να δημιουργείται μόνο του είναι ίση περίπου με 1. Απεναντίας:
- Αν αναμείξουμε τα απαραίτητα αμινοξέα που απαιτούνται για τη δημιουργία της πιο απλής πρωτεΐνης που υπάρχει, μιας πρωτεΐνης που αποτελείται από μια αλυσίδα μόλις 146 αμινοξέων, έχει υπολογιστεί πως η πιθανότητα να δημιουργηθεί αυτή είναι ίση με 1/10190 – ή αλλιώς 1/20146.
Είναι λυπηρό λοιπόν να βλέπουμε κάθε τόσο δημοσιεύσεις με τίτλους όπως “Βρέθηκαν αμινοξέα σε μετεωρίτη που έπεσε από το διάστημα – μια ακόμη απόδειξη ότι υπάρχει ζωή εκεί έξω”. Η ύπαρξη αμινοξέων οδηγεί νομοτελειακά στην αυθόρμητη δημιουργία ζωής, όσο η ύπαρξη υδρογόνου οδηγεί νομοτελειακά στην αυθόρμητη δημιουργία ενός πλυντηρίου πιάτων.
Αλλά ας κάνουμε ένα βήμα ακόμη. Η πιθανότητα 10190 προέκυψε από την υπόθεση ότι έχουμε τα 146 απαραίτητα αμινοξέα για τη δημιουργία της συγκεκριμένης πρωτεΐνης και θέλουμε να τα συνδυάσουμε ώστε να προκύψει η πρωτεΐνη αυτή. Κι αν αντί για τα ακριβώς 146 απαραίτητα αμινοξέα, έχουμε μια Γη γεμάτη με αμινοξέα;
Let’s do the math
Υποθέτουμε ότι σε όλη τη Γη έχει δημιουργηθεί τέτοιος αριθμός αμινοξέων που καλύπτουν όλη την επιφάνειά της σε ύψος ενός μέτρου. Και πως η κάθε χημική αντίδραση από την οποία θα προκύψει η αλυσίδα των 146 που κάνουν την απλούστερη πρωτεΐνη μπορεί να γίνει μέσα σε ένα δευτερόλεπτο. Κάθε αμινοξύ καταλαμβάνει χώρο ίσο με 5nm3, επομένως στο διαθέσιμο όγκο 5×1014 m3 έχουμε συνολικά 2,5×1042 αμινοξέα έτοιμα να συνδυαστούν ώστε φτιάξουν τη πρωτεΐνη μας.
Ας τους δώσουμε χρόνο 5.000.000.000 έτη, ή 1,5×1017 δευτερόλεπτα. Σε μια τέτοια περίπτωση, η πιθανότητα να έχουμε τη πρωτεΐνη μας είναι περίπου της τάξης 1/10120.
Δεν το λες κι εύκολο να συμβεί.
Μέχρι στιγμής όμως δεν ήμουν απόλυτα ειλικρινής. Ας προχωρήσουμε λίγο το συλλογισμό.
Αυτό που υπολογίσαμε είναι η πιθανότητα να δημιουργηθεί μια συγκεκριμένη πρωτεΐνη. Από την άλλη μεριά, από ένα τόσο μεγάλο πλήθος συνδυασμών αυτό που είναι κατά πολύ πιθανότερο είναι να δημιουργηθούν κάποιες πρωτεΐνες και όχι οι συγκεκριμένες, και μάλιστα κάποιες που (α) δεν έχουν καν δημιουργηθεί αυτή τη στιγμή στη γη και (β) θα μπορούσαν δυνητικά να εμφανίσουν κάποιας άλλης ίσως μορφής ζωή. Επιπλέον, στο άρθρο του παραπάνω συνδέσμου είχαμε δει κάποιες άλλες πιθανές λειτουργίες – όπως πχ τη πρόταση του R. Dawkins – που μπορούν να κάνουν τη παραπάνω πιθανότητα κατά πολύ μεγαλύτερη[1]. Άρα:
Δύο σημαντικά συμπεράσματα
Το πρώτο συμπέρασμα που φαίνεται να προκύπτει είναι πως η δημιουργία των δομικών λίθων της ζωής, οι πρωτεΐνες, είναι δυνατόν να γίνει κατά εντελώς τυχαίο τρόπο. Είναι κάτι σπάνιο, κάτι που ίσως να γίνεται μια φορά ανά έναν μεγάλο αριθμό συμπάντων, αλλά μπορεί να συμβεί τυχαία.
Το δεύτερο και σημαντικότερο συμπέρασμα: η τυχαιότητα μπορεί μεν να δικαιολογήσει την ύπαρξη ζωής, αλλά οι πιθανότητες μοιάζουν τόσο μικρές που δεν φαίνεται ικανοποιητικό αίτιο. Εξ΄ ίσου πιθανό είναι να υπάρχει κάτι παραπάνω που δεν γνωρίζουμε. Κάποιος μηχανισμός, για τον οποίο δεν έχουμε ακόμη ιδέα, που κάνει τη δημιουργία ζωής από το 0 εύκολη υπόθεση.
Δεν γνωρίζουμε τι από τα δύο μπορεί να συμβαίνει, γνωρίζουμε όμως το συμπέρασμα της κάθε υπόθεσης. Το οποίο για τη κάθε περίπτωση είναι πως:
- Αν η ζωή από το μηδέν είναι αποκλειστικά τυχαίο γεγονός. Τότε η πιθανότητα να συμβεί είναι τόσο μικρή, που δεν αναμένουμε να έχει συμβεί μια δεύτερη φορά σε ολόκληρο το σύμπαν.
- Αν υπάρχει κάποιος άγνωστος προς το παρόν μηχανισμός που οδηγεί στη δημιουργία ζωής. Τότε μηχανισμός αυτός θα είναι κάποια φυσική διεργασία, κάποιος νόμος της φύσης – άγνωστος για την ώρα σε εμάς. Και αν είναι νόμος, τότε αναμένουμε κάθε φορά που δημιουργούνται οι κατάλληλες συνθήκες να εμφανίζεται ζωή. Ή αλλιώς, σε μια τέτοια περίπτωση αναμένουμε το σύμπαν να είναι γεμάτο ζωή.
Όσο δεν γνωρίζουμε τι από τα δύο συμβαίνει, οποιαδήποτε απάντηση προς κάποια από τις δύο κατευθύνσεις είναι το λιγότερο άστοχη.
Περνάμε στο επόμενο επιχείρημα.
Η ζωή ξεκίνησε νωρίς
Εδώ, εξετάζουμε αν το ενδεχόμενο η Γη να είναι το μοναδικό μέρος του σύμπαντος που φιλοξενεί ζωή είναι συμβατό με το γεγονός ότι η ζωή ξεκίνησε νωρίς.
Στο ενδεχόμενο αυτό η δημιουργία ζωής είναι ένα τυχαίο γεγονός, άρα η κατανομή του στο χρόνο ύπαρξης της Γης είναι ομοιόμορφη. Ως “νωρίς” θα βάλουμε για λόγους στρογγυλοποίησης τα πρώτα 500.000.000 χρόνια μετά τη δημιουργία της Γης.
Βρισκόμαστε σε ένα πλανήτη που έχει δημιουργήσει συνειδήσεις ικανές να παρατηρήσουν τη δημιουργία ζωής και να βγάλουν συμπεράσματα από αυτή – δηλαδή εμάς. Θα αναζητήσουμε τη πιθανότητα να δημιουργηθεί η ζωή κατά τα πρώτα 500 εκ. χρόνια ύπαρξης της Γης, δεδομένου ότι η ζωή έχει εξελιχθεί σε νοημοσύνη.
Η Γη θα υπάρχει συνολικά για 10 δις χρόνια, ζωή όμως θα μπορεί να φιλοξενήσει μόλις για 1 δισεκατομμύριο ακόμη χρόνια. Συνολικά το “παράθυρο” δημιουργίας ζωής σε αυτό το πλανήτη είναι 5,5 δις χρόνια. Αν πάρουμε ως δεδομένο για τη δημιουργία νοημοσύνης το μοναδικό παράδειγμα που διαθέτουμε μέχρι στιγμής, ότι η νοημοσύνη χρειάζεται 4,5 δις χρόνια για να αναπτυχθεί, τότε θα μπορούσαμε να έχουμε αυτό το άρθρο (ή και οποιοδήποτε άλλο) μόνο αν η ζωή είχε δημιουργηθεί σε κάποιο από τα διαστήματα [0, 500), [500, 1.000), [1.000, 1.500) (οι αριθμοί σε εκατομμύρια χρόνια). Η πιθανότητα να έχει δημιουργηθεί στο πρώτο από τα τρία αυτά διαστήματα προφανώς ισούται με… 1/3.
Με άλλα λόγια, το ότι η ζωή στη Γη ξεκίνησε νωρίς δεν σημαίνει τίποτε. Για την ακρίβεια και για να είμαστε αυτή τη στιγμή εδώ, δεν θα μπορούσε να έχει ξεκινήσει 1,5 δις χρόνια μετά τη δημιουργία της.
Μια νέα έρευνα
Στον παραπάνω υπολογισμό θεωρήσαμε ότι για την εμφάνιση νοημοσύνη απαιτούνται 4,5 δις χρόνια μετά την εμφάνιση ζωής. Είναι κάτι που προκύπτει από το μοναδικό δεδομένο ύπαρξής της που έχουμε και δεν έχει κανείς ιδέα (α) αν η δημιουργία της είναι κάτι νομοτελειακό ή (β) αν θα μπορούσε να εμφανιστεί πολύ πιο γρήγορα μετά την ύπαρξη ζωής. Σε παλαιότερο άρθρο είχαμε δει ότι έχει υπάρξει αντίστοιχη μελέτη από το Cornel η οποία παίρνει υπ΄ όψιν της και το ενδεχόμενο (β) και βγάζει ανάλογα συμπεράσματα.
Τη μελέτη αυτή τώρα, την επέκτεινε η ομάδα του D. Kipping από το Columbia και κατέληξε σε κάποια συμπεράσματα. Επειδή η μελέτη είναι καθαρά πιθανοθεωρητική, όπως τονίζει στο έγγραφό του “αφορά μια Γη στην οποία κάνουμε επανεκκίνηση της δημιουργίας της”. Ή διαφορετικά, αφορά τις πιθανότητες που θα δούμε αμέσως μετά, σε ένα πλανήτη που έχει αρχικές συνθήκες ακριβώς ίδιες με αυτές της Γης.
Κάποια από τα συμπεράσματα της μελέτης είναι:
- Ανεξάρτητα από το πότε εμφανίστηκε η νοημοσύνη στη Γη, η πιθανότητα η ζωή να ξεκινήσει νωρίς είναι τουλάχιστον τριπλάσια από τη πιθανότητα να ξεκινήσει αργότερα.
- Η πιθανότητα να εμφανιστεί και πάλι ζωή στη Γη (ανεξάρτητα με το αν εμφανίσει νοημοσύνη ή όχι) είναι τουλάχιστον 90%!
- Η πιθανότητα να αναπτυχθεί και πάλι νοημοσύνη είναι κοντά στο 60%.
Αν αυτή η μελέτη μπορούσε να επεκταθεί σε κάθε πλανήτη του γαλαξία θα είχαμε την απάντηση στο ερώτημά μας. Δυστυχώς όμως δεν μπορεί.
Για την ώρα και σύμφωνα με τα όσα έχουμε δει έως τώρα, το μόνο που συμπέρασμα που μπορούμε να έχουμε και να αφορά όλα τα πλανητικά συστήματα του γνωστού σύμπαντος, είναι πως:
(α) Η πιθανότητα να υπάρχει και αλλού ζωή δεν είναι παρά ελάχιστα μεγαλύτερη του 50%. Και ομοίως η πιθανότητα να είμαστε μόνοι στο σύμπαν είναι κι αυτή λίγο μικρότερη του 50%.
(β) Αν πράγματι υπάρχει ζωή σε άλλα ηλιακά συστήματα, μόνο ένα κλάσμα από αυτά θα έχει αναπτύξει νοημοσύνη. Ένα επίσης κλάσμα αυτού θα έχει αναπτύξει τεχνολογικό πολιτισμό. Κι ένα μόλις κλάσμα του τελευταίου θα υπάρχει την ίδια χρονική κλίμακα με εμάς.
Έτσι, σε όσον αφορά το ερώτημα αν υπάρχει άλλος τεχνολογικά ανεπτυγμένος πολιτισμός σε ολόκληρο το σύμπαν, αναγκαστικά οι μεγαλύτερες πιθανότητες πηγαίνουν στο “όχι”.
Και να περάσουμε στο τελευταίο επιχείρημα.
Η ζωή μπορεί να ευδοκιμήσει παντού
Κατά τη γνώμη μου είναι το πιο (ή το μόνο) ουσιαστικό επιχείρημα υπέρ της ύπαρξης ζωής κι αλλού, το οποίο δυστυχώς και πάλι δίνεται συχνά με λανθασμένο τρόπο. Σε ό,τι αφορά το “γιατί” παραπέμπω στο παλαιότερο άρθρο. Εδώ θα πω κάτι που κατά τη γνώμη μου αξίζει να αναφερθεί.
Η ζωή στη Γη ξεκίνησε σε ακραίες – για τα σημερινά δεδομένα της – συνθήκες. Το περιβάλλον της πρώιμης Γης ήταν πιο κοντά στο περιβάλλον του πλανήτη Αφροδίτη του σήμερα παρά σε αυτό της Γης του σήμερα. Παρ΄ όλα αυτά, αν κάποιος αναζητούσε σε κάποιο πλανήτη ζωή, ένα πλανήτη σαν την Αφροδίτη θα τον απέρριπτε.
Γενικότερα έχουμε τη τάση να θεωρούμε πλανήτες ικανούς για ζωή, πλανήτες που βρίσκονται στη λεγόμενη “κατοικήσιμη ζώνη” ενός ηλιακού συστήματος ενώ άλλες περιοχές χαρακτηρίζονται πολύ λιγότερο πιθανές να φιλοξενούν ζωή – να μη πω απίθανες: πρόσφατα, σε κάποιο άρθρο διάβασα μια σκέψη που κατέληγε στο συμπέρασμα “άρα ο μόνος πλανήτης του ηλιακού συστήματος που μπορεί να φιλοξενεί ζωή είναι ο Άρης!”
Από τα λίγα που γνωρίζουμε για τα κατάλληλα περιβάλλοντα να δημιουργήσουν ζωή, ουράνια σώματα όπως ο Γανυμήδης, η Ευρώπη ή και η Αφροδίτη έχουν τις περισσότερες πιθανότητες να φιλοξενούν ζωή από οπουδήποτε αλλού. Για να βρούμε απάντηση στο ερώτημα που μας απασχολεί συνηθίζουμε να στρέφουμε το βλέμμα πολύ μακριά και σε άλλα ηλιακά συστήματα, ενώ η απάντηση είναι πιθανόν να βρίσκεται δίπλα μας. Η ύπαρξη ζωής σε έναν άλλον πλανήτη του ηλιακού μας συστήματος είναι εξ΄ ίσου πιθανή, ενώ η πιθανή εύρεση ενός διαφορετικού DNA από αυτό του γήινου θα έδινε την οριστική απάντηση στο ερώτημα: η ζυγαριά θα έχει κλείσει αμετάκλητα υπέρ του “το σύμπαν βρίθει ζωής”.
Μένει βέβαια η συνειδητοποίηση και η απόφαση να στρέψουμε το βλέμμα και πάλι στη γειτονιά μας, αντί για τα βάθη του γαλαξία μας.
Επίλογος
Σκοπός αυτού του άρθρου ήταν να δείξει συνοπτικά μια πρόταση που έχει αναλυθεί μακροσκελέστερα σε παλαιότερη σειρά άρθρων. Πως τα μέχρι στιγμής επιστημονικά δεδομένα για την ύπαρξη ζωής σε άλλα ηλιακά συστήματα είναι απολύτως συμβατά δύο διαμετρικά αντίθετες προτάσεις.
- Το σύμπαν είναι γεμάτο ζωή.
- Η Γη είναι ο μοναδικός πλανήτης του σύμπαντος που φιλοξενεί ζωή,
ενώ η πιθανότητα η ζωή να εμφανίζεται σποραδικά στους γαλαξίες είναι κατά πολύ μικρότερη από τις δύο παραπάνω. Δεν υπάρχει έως τώρα κανένα επιστημονικό δεδομένο που να συνηγορεί υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης κι έτσι, το ερώτημα για το αν υπάρχει κι αλλού ζωή στο σύμπαν, μέχρι στιγμής έχει μια και μόνο σωστή απάντηση:
Δεν γνωρίζουμε.
Με βάση αυτή την άγνοια στην οποία οδηγούν τα επιστημονικά μας δεδομένα, το να τάσσεται σθεναρά κάποιος υπέρ της μιας ή της άλλης άποψης είναι καθαρά προϊόν πίστης. Το κάλεσμα μέσω αυτού του άρθρου είναι να μείνουμε στη ματιά που δίνει η επιστήμη, και μόνο αυτή.
Σημειώσεις
[1] Μια νέα έρευνα έχει δείξει ότι πιθανόν η διαδικασία δημιουργίας πρωτεϊνών να είναι αντίστροφη από αυτή που πιστεύαμε παλαιότερα – και είχα περιγράψει στο αντίστοιχο άρθρο για τη ζωή. Αντί για τη “συνεργασία” πρωτεϊνών και άλλων οργανικών μορίων με το RNA, η μελέτη δείχνει πως το αρχέγονο RNA ήταν υπεύθυνο για τη δημιουργία της αλληλουχίας αμινοξέων που δημιουργούν τη πρωτεΐνη. Το RNA είναι κι αυτό ένα απίστευτης πολυπλοκότητας μόριο με τη πιθανότητα τυχαίας δημιουργίας του να εξακολουθεί να είναι αδιανόητα μικρή. Η διαδικασία όμως μειώνει ακόμη περισσότερο τη πιθανότητα δημιουργίας ζωής από το μηδέν μεταφέροντάς την ακόμη περισσότερο από το αστρονομικά απίθανο, στο δυνατόν. (up)