To 2006 o Κινέζος μυθιστοριογράφος Liu Cixin ξεκίνησε μια τριλογία μυθιστορημάτων που έφεραν την επιστημονική φαντασία στον 21ο αιώνα. Στο 2ο βιβλίο της σειράς με τίτλο “Το Σκοτεινό Δάσος” παρουσιάζει τη φιλοσοφική υπόθεση που έχει πλέον καθιερωθεί ως “Θεωρία του Σκοτεινού Δάσους”. Και όπου σύμφωνα με αυτή, δίνεται η καθοριστική απάντηση στο Παράδοξο του Fermi.
Εδώ θα παρουσιάσουμε το συλλογισμό που οδήγησε στη Θεωρία του Σκοτεινού Δάσους. Και εννοείται, δεν θα αποφύγουμε κάποια σχόλια πάνω σε αυτόν.
Τι είναι η Θεωρία του Σκοτεινού Δάσους
Ο συλλογισμός ξεκινά με κάποιες υποθέσεις και μέσα σε αυτές, συμπεριλαμβάνονται δύο αξιώματα.
Οι υποθέσεις
- Ο γαλαξίας στο μεγαλύτερο μέρος της ιστορίας του περιέχει ανεπτυγμένους πολιτισμούς.
- Οι περισσότεροι πολιτισμοί περνούν από τα ίδια στάδια ανάπτυξης.
- Καθένας από αυτούς τους πολιτισμούς σε κάποιο στάδιο της ανάπτυξής του θα αναπτύξει τεχνολογία ικανή να τον φέρει σε άμεση επαφή με κάποιον άλλον πολιτισμό.
- Όσο αναπτύσσονται, οι πολιτισμοί σκέφτονται και συμπεριφέρονται ως είδος αντί ως μεμονωμένα άτομα.
- Η φυσική τάση κάθε πολιτισμού είναι να αναπτυχθεί σε περισσότερα από ένα ηλιακά συστήματα.
Η τελευταία υπόθεση του Liu Cixin είναι απόρροια δύο αξιωμάτων που ακολουθούν. Τα αξιώματα αυτά τα έθεσε ως βάση της – μυθιστορηματικής του – “Συμπαντικής Κοινωνιολογίας”. Η τελευταία αποτελεί τη μελέτη που θα συμπεράνει τη συμπεριφορά των διαφόρων πολιτισμών του σύμπαντος.
Τα αξιώματα
Τα δύο αξιώματα που τη δομούν είναι:
- Η επιβίωση είναι η πρωταρχική ανάγκη του πολιτισμού.
- Ο πολιτισμός εξακολουθεί να μεγεθύνεται και να εξαπλώνεται, η συνολική ύλη όμως του σύμπαντος παραμένει σταθερή.
Τα δύο αυτά αξιώματα καθορίσουν ουσιαστικά τη συμπεριφορά που είναι γνωστή ως “Θεωρία του Σκοτεινού Δάσους”. Το τελικό συμπέρασμα αυτής αποτελεί την αδιαπραγμάτευτη Συμπαντική Αλήθεια μεταξύ των προηγμένων πολιτισμών.
Τα αρχικά συμπεράσματα
Το πως είναι υποχρεωμένος να λειτουργεί ένας προηγμένος πολιτισμός καθορίζεται από τις αρχικές υποθέσεις και τα αξιώματα. Με βάση αυτά, μακροπρόθεσμα:
- Ο κάθε πολιτισμός αυξάνεται σε πληθυσμό και ενεργειακές ανάγκες.
- Οι πόροι του ηλιακού συστήματος κάποια στιγμή θα στερέψουν. Ο πολιτισμός είναι υποχρεωμένος να επεκταθεί.
- Οι πόροι του σύμπαντος σε βάθος χρόνου δεν επαρκούν για όλους τους πολιτισμούς: οι πληθυσμοί αυξάνονται αλλά το σύνολο των πόρων μένει σταθερό.
Η συνέχεια του συλλογισμού αφορά το ποια, με βάση αυτές τις αρχές, είναι η συμπεριφορά του κάθε πολιτισμού απέναντι σε έναν άλλον. Ας δούμε πως προκύπτει αυτή, μέσα από μερικά συλλογιστικά βήματα.
- Οι αστρικές αποστάσεις είναι μεγάλες. Για τα πρωταρχικά στάδια τεχνολογικής ανάπτυξης ενός πολιτισμού οι αποστάσεις αυτές είναι αγεφύρωτες.
- Η επικοινωνία μεταξύ δύο πολιτισμών είναι πρακτικά αδύνατη. Το μόνο που μπορεί να επιτευχθεί μεταξύ δύο αναπτυσσόμενων πολιτισμών είναι ο εντοπισμός του ενός από τον άλλον.
- Λόγω ακριβώς αυτής της αδυναμίας επικοινωνίας, κανείς πολιτισμός δεν μπορεί να γνωρίζει τις προθέσεις ενός άλλου πολιτισμού που εντοπίζει.
Και σε αυτό το σημείο και πριν τα τελικά συμπεράσματα της “Θεωρίας του Σκοτεινού Δάσους”, είναι απαραίτητο να δούμε τι είναι αυτό που ο συγγραφέας ονομάζει “Αλληλουχία Υποψιών”.
Αλληλουχία υποψιών
Αποτελεί ένα συλλογισμό που, σύμφωνα με το συγγραφέα, η κατάλληξή του σε κάθε περίπτωση είναι να αναγκάζει ένα πολιτισμό που ανακαλύπτει έναν άλλο, να στέκεται από επιφυλακτικά έως εχθρικά απέναντί του. Ας τον δούμε.
Ο πολιτισμός Α ενός αστρικού συστήματος ανακαλύπτει την ύπαρξη ενός άλλου πολιτισμού. Για πρωτοτυπία θα τον ονομάσουμε πολιτισμό Β. Ο πολιτισμός Α αναλύει τα ενδεχόμενα που υπάρχουν για τον Β ώστε να καθορίσει τη συμπεριφορά του απέναντι σε αυτόν. Τα ενδεχόμενα τα χωρίζει σε δύο κατηγορίες.
Η πρώτη αφορά την ανάπτυξη του πολιτισμού Β, αν δηλαδή είναι περισσότερο ή λιγότερο ανεπτυγμένος από τον Α.
Η δεύτερη αφορά τη πιθανή συμπεριφορά του Β. Αν δηλαδή πρόκειται για κάποιον με φιλικές ή επιθετικές προθέσεις.
Ο συνδυασμός των υποθέσεων των δύο κατηγοριών οδηγεί σε τέσσερις πιθανές καταστάσεις. Και τελικά καθεμία από αυτές, οδηγεί σε ένα νομοτελειακό αποτέλεσμα.
Ας τις δούμε και πριν από αυτό, ας θυμηθούμε το εξής: λόγω των μεγάλων αστρικών αποστάσεων, είναι αδύνατο για το στάδιο ανάπτυξης που βρίσκεται ο Α να μπορέσει να μάθει τη πραγματική κατάσταση του Β.
Κατάσταση 1α: ο Β είναι πιο ανεπτυγμένος πολιτισμός από τον Α. Ο Β έχει εχθρικές προθέσεις.
Στο ενδεχόμενο αυτό η πρακτική που θα πρέπει να ακολουθήσει ο Α είναι σαφέστατη. Πρέπει να μείνει όσο το δυνατόν κρυμμένος από τον Β. Να μην επικοινωνήσει μαζί του. Να περιορίσει ή να μηδενίσει τις οποιαδήποτε μορφής εκπομπές. Και γενικά να κάνει οτιδήποτε είναι δυνατόν ώστε να μη γίνει αντιληπτή η παρουσία του.
Κατάσταση 1β: ο Β είναι πιο ανεπτυγμένος πολιτισμός από τον Α. Ο Β έχει φιλικές προθέσεις.
Σε αυτή την υπόθεση φαινομενικά ο πολιτισμός Α δεν κινδυνεύει από το Β, έτσι μια βιαστική σκέψη θα ήταν ότι ο Α θα μπορούσε να κοινοποιήσει τη παρουσία του στον Β. Μια δεύτερη σκέψη θα κοιτάξει την οπτική του Β, αν ο Α αφήσει να γίνει αντιληπτή η παρουσία του από αυτόν.
Ο Β ανακαλύπτει ότι κοντά του υπάρχει ο πολιτισμός Α. Ο Β έχει φιλικές διαθέσεις, δεν γνωρίζει όμως τις διαθέσεις του Α. Επίσης δεν γνωρίζει και το τεχνολογικό επίπεδο του Α, που μπορεί κάλλιστα να είναι υψηλό. Σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που να είναι ικανός να καταστρέψει τον Β.
Για τον Β δεν υπάρχει επιλογή. Μπορεί ο ίδιος να έχει φιλικές διαθέσεις, δεν μπορεί να ρισκάρει όμως για τις διαθέσεις του γείτονα. Δεν είναι αρκετά ανεπτυγμένος ακόμη για να μπορεί να φτάσει έως τον Α, να επικοινωνήσει μαζί του και να μάθει τις προθέσεις του – αν ήταν, θα τον είχε ήδη ανακαλύψει πρώτος αυτός. Είναι όμως αρκετά αναπτυγμένος ώστε να μπορεί να καταστρέψει από την απόσταση που βρίσκεται τον Α. Θέλοντας και μη, αυτή την επιλογή θα ακολουθήσει.
Αυτή είναι η σκέψη που υποχρεούται να κάνει ο Α για το πως θα μπορούσε να σκεφτεί ο Β. Έτσι, ακόμη κι αν ο Β έχει φιλικές διαθέσεις, ο Α είναι υποχρεωμένος να κρύψει τη παρουσία του από αυτόν.
Κατάσταση 2α: ο Β είναι λιγότερο ανεπτυγμένος πολιτισμός από τον Α. Ο Β έχει εχθρικές προθέσεις.
Σε αυτό το σενάριο φαινομενικά ο Α δεν κινδυνεύει από τον Β, εφόσον έχει τεχνολογική υπεροχή απέναντί του. Αυτό όμως είναι κάτι που μπορεί να αλλάξει. Αν ο Α δεν πάρει μέτρα εναντίον του Β και το σημαντικότερο, αν ο Α αποκαλύψει τη παρουσία του στον Β, τότε ο Β είναι ελεύθερος να συνεχίσει την ανάπτυξή του. Μπορεί τα τεχνολογικά άλματα μεταξύ των δύο κοινωνιών να είναι διαφορετικά και ο Β να υπερισχύσει τεχνολογικά απέναντι του Α στο μέλλον. Εφόσον είναι εχθρικός, είναι θέμα χρόνου και πιθανοτήτων κάποια στιγμή στο μέλλον, ο Α να καταστραφεί από τον Β.
Για τον Α μένει μια μόνο επιλογή σε αυτό το σενάριο. Να συνεχίσει να παραμένει κρυμμένος από τον Β μέχρι να μπορέσει να τον καταστρέψει. Αν έχει ήδη αυτή τη δυνατότητα πρέπει να την αξιοποιήσει, διαφορετικά είναι δυνατόν να είναι αυτός που θα καταστραφεί.
Κατάσταση 2β: ο Β είναι λιγότερο ανεπτυγμένος πολιτισμός από τον Α. Ο Β έχει φιλικές προθέσεις.
Με πιθανότητα 1 στις 4, αυτό φαίνεται ως το μοναδικό σενάριο στο οποίο ο Α όχι μόνο δεν κινδυνεύει, αλλά θα μπορούσε να προχωρήσει σε επικοινωνία με τον Β. Σύμφωνα με τον Liu Cixin ούτε αυτό είναι συνετό. Και πάλι, θα πρέπει να εξεταστεί η οπτική του Β όταν μάθει για τη παρουσία ενός νέου πολιτισμού στη γαλαξιακή του γειτονιά.
Ο Β είναι ένας κόσμος φιλικών προθέσεων που ανακαλύπτει πως στη γειτονιά του βρίσκεται ένας κόσμος τεχνολογικά πιο προηγμένος από αυτόν. Η ανακάλυψη αυτή θα προκαλέσει στο κόσμο του ένα κοινωνιολογικό σοκ: ο Α είναι ένας κόσμος προηγμένος με άγνωστες προθέσεις. Αφού είναι σίγουρα πιο προηγμένος, είναι πιθανόν να έχει φτάσει σε τέτοιο στάδιο ανάπτυξης που οι πόροι του ηλιακού συστήματός του να μη του επαρκούν. Αν δεν συμβαίνει τώρα αυτό, θα συμβεί σίγουρα στο μέλλον. Ακόμη κι αν ο Α δείχνει τώρα φιλικός, αυτό θα αλλάξει όταν θα αντιμετωπίζει πρόβλημα πόρων. Η ανάγκη θα οδηγήσει τις μελλοντικές γενεές στο να γίνουν επιθετικοί και να ζητήσουν είτε τους πόρους του Β είτε και τον ίδιο το πλανήτη τους, εφ΄ όσον αυτός είναι ήδη κατοικήσιμος.
Εκτός αυτού, ακόμη κι αν ο Α μοιάζει φιλικός, ο Β δεν γνωρίζει τι σκέφτεται ο Α για τον Β και η άμεση μεταξύ τους επικοινωνία είναι αδύνατη ώστε να ξεκαθαριστούν οι προθέσεις. Ο Α μπορεί να έχει καλές διαθέσεις, δεδομένου όμως ότι δεν μπορεί να γνωρίζει τι σκέφτεται ο Β για τον Α, θα προτιμήσει όποτε του είναι δυνατό να τον καταστρέψει (βλ. κατάσταση 2α). Έτσι, για τον Β υπάρχει ένας μόνο δρόμος.
Να στρέψει όλη τη προσπάθεια του πλανήτη στη τεχνολογική ανάπτυξη ώστε να φτάσει, αν προλάβει, και να ξεπεράσει, τη τεχνολογική υπεροχή του Α. Ώστε να μπορεί πλέον αυτός να έχει το πάνω χέρι και να τον καταστρέψει.
Αυτά θα σκεφτεί ο Α ότι μπορεί να σκεφτεί ο Β και με βάση αυτά, και εδώ η επιλογή του Α είναι μονόδρομος. Κρύβεται από τον Β και αν μπορεί, τον καταστρέψει πρώτος.
Το Σκοτεινό Δάσος
Η κατάσταση σε κάθε γαλαξία σε κάθε γωνία του σύμπαντος μοιάζει με ένα σκοτεινό δάσος. Ο κυνηγός βρίσκεται σε αυτό και γνωρίζει ότι υπάρχουν κι άλλοι κυνηγοί, καθώς και θηράματα ή άγρια, επιθετικά ζώα. Λόγω της σκοτεινιάς δεν μπορεί να αντιληφθεί τι υπάρχει γύρω του, το σίγουρο είναι πως αν ακούσει κάποιο θόρυβο θα πρέπει να βάλει προς τη μεριά του θορύβου.
Αν δεν το κάνει, ένα επιθετικό ζώο θα το κάνει πρώτο μόλις τον αντιληφθεί. Ή ακόμη κι ένας άλλος κυνηγός που σε άλλη περίπτωση δεν θα είχε κακές προθέσεις.
Το τελικό συμπέρασμα της “Θεωρίας του Σκοτεινού Δάσους” συνοψίζεται λοιπόν στις εξής προτάσεις.
- Ο κάθε πολιτισμός του σύμπαντος κινδυνεύει από όλους τους άλλους πολιτισμούς, προηγμένους ή μη.
- Βασική επιδίωξή του είναι να παραμείνει κρυμμένος, τόσο από τους πιο ανεπτυγμένους από αυτόν όσο και από αυτούς που βρίσκονται σε χαμηλότερο στάδιο ανάπτυξης.
- Κάθε φορά που ανακαλύπτει τη παρουσία ενός άλλου πολιτισμού και δεδομένης της μελλοντικής ανάγκης του άλλου πολιτισμού να επεκταθεί, θα πρέπει, ανεξάρτητα του βαθμού του ανάπτυξης, να τον καταστρέψει.
Έτσι και σύμφωνα με τον συγγραφέα, έχουμε πλέον την απάντηση στο παράδοξο του Φέρμι. Δεν μπορούμε να βρούμε άλλους πολιτισμούς στο γαλαξία γιατί γνωρίζουν τη παραπάνω Αλήθεια, έτσι έχουν φροντίσει να κρύβονται από όλους.
Τα δικά μου σχόλια
Είναι αρκετά ώστε να έχουν τη θέση τους σε δικό τους, ξεχωριστό άρθρο. Για την ώρα θα επιστήσω μόνο τη προσοχή του καθενός στις αρχικές υποθέσεις της, καθώς και σε παλαιότερες σκέψεις που είχα κάνει και είχαν διατυπωθεί στο άρθρο “Γιατί το παράδοξο του Fermi δεν είναι παράδοξο“.
Όσον αφορά τα ίδια τα μυθιστορήματα, τη τριλογία του Liu Cixin; Αυτό είναι άλλη υπόθεση. Θα επαναλάβω το αρχικό μου σχόλιο ότι επιτέλους, έχουμε μια Επιστημονική Φαντασία που μπόρεσε να ξεφύγει από τη δεκαετία του ’60 και να μπει στον 21ο αιώνα.
Και τα συνιστώ ανεπιφύλακτα.
Υ.Γ.: Δείτε τα σχόλια στο “Κάποιες σκέψεις για τη “Θεωρία του Σκοτεινού Δάσους“.