Βενζόλιο. Λιπαρά οξέα. Ζάχαρα, ακόμη και αμινοξέα. Όλα αυτά φαίνεται ότι μπορούν να σχηματίζονται φυσικά κι αυθόρμητα, ακόμη κι έξω από τη Γη. Όχι μόνο τα βασικά μόρια, όπως το νερό και οι απλές ενώσεις του άνθρακα, αλλά ακόμη και τα σύνθετα συστατικά που αποτελούν τη πρώτη ύλη για τη δημιουργία ζωής, τα βρίσκουμε παντού.
Και όχι μόνο αυτό. Τέτοια σύνθετα μόρια έχουμε πλέον τη δυνατότητα να τα δημιουργήσουμε στο εργαστήριο.
Είμαστε στο τρίτο μέρος της σειράς άρθρων όπου αναρωτιόμαστε αν υπάρχει κι αλλού ζωή στο σύμπαν. Εξετάσαμε το στατιστικό επιχείρημα. Και εδώ, είμαστε στη προσπάθειά μας να δούμε αν η απανταχούσα παρουσία των πρώτων υλών κάνει τελικά τη δημιουργία ζωής μια εύκολη υπόθεση.
Ο Θεός έχασε μια πολύ καλή ευκαιρία
1952, Πανεπιστήμιο του Σικάγου. Ο μεταπτυχιακός φοιτητής Stanley Miller και ο εποπτεύων καθηγητής του Harold Urey κάνουν το περιβόητο πείραμα της αβιογένεσης. Ένα πείραμα που έδωσε ελπίδες στους απανταχού επιστήμονες πως η ανθρωπότητα απέχει μόλις μερικά βήματα από τη δημιουργία ζωής στο εργαστήριο.
Η διάταξη ήταν σχετικά απλή. Ανέμειξαν δύο φιάλες όπου η μια περιείχε νερό και η άλλη ένα μείγμα μεθανίου, αμμωνίας και υδρόθειου. Έπειτα εξέθεσαν το μείγμα σε ήπια θέρμανση και ηλεκτρικούς σπινθήρες. Το νερό αντιπροσωπεύει τους αρχέγονους ωκεανούς της γης. Η φιάλη με το δείγμα τις συνθήκες που πιστεύεται ότι επικρατούσαν, ενώ οι σπινθήρες μιμήθηκαν τους κεραυνούς. Και ω του θαύματος, λίγες μέρες αργότερα το νερό στις φιάλες είχε μετατραπεί σε ένα κιτρινοπράσινο, δραστήριο μείγμα αμινοξέων, λιπαρών οξέων, σακχάρων και άλλων οργανικών ενώσεων.
“Αν ο Θεός δεν το έκανε έτσι”, δήλωσε ο Urey το 1953 μετά τη δημοσίευση των αποτελεσμάτων, “έχασε μια πολύ καλή ευκαιρία”.
Αμινοξέα
Το πείραμα ήταν πολλά υποσχόμενο και οι αναφορές στον τύπο της εποχής διθυραμβικές. Είχε δημιουργηθεί η εντύπωση πως το μόνο που μένει είναι να προστεθούν ίσως κάποια ακόμη στοιχεία, να ανακατευτεί το μείγμα καλά και λίγο καιρό αργότερα να ξεπηδήσει από τη φιάλη η ζωή.
Παρ΄ όλα αυτά.
Περισσότερο από μισό αιώνα μετά, η ανθρωπότητα δεν βρίσκεται ούτε βήμα πιο κοντά στη δημιουργία ζωής. Η μόνη πρόοδος που έχει σημειωθεί από τότε είναι πως απέχουμε πολύ από το να πιστεύουμε πως μπορούμε να τη δημιουργήσουμε. Επιπλέον, τα στοιχεία δείχνουν ότι η ατμόσφαιρα της Γης απέχει από το κοκτέιλ αερίων που είχαν εκθέσει οι Miller και Urey. Όπως φαίνεται, η τότε ατμόσφαιρα αποτελούταν από ένα μείγμα αζώτου και διοξειδίου του άνθρακα που είναι λιγότερο πρόθυμο να αντιδράσει.
Οι μέχρι τώρα προσπάθειες επανάληψης του πειράματος δεν έχουν κάνει μεγάλα βήματα. Έχουμε καταφέρει να δημιουργήσουμε μόνο κάποια πρωτόγονα αμινοξέα. Και αναφέρομαι κυρίως στα αμινοξέα, γιατί ουσιαστικά αυτά αποτελούν τους δομικούς λίθους της ζωής.
Το πρόβλημα όμως δεν είναι η παραγωγή αμινοξέων.
Οι πρωτεΐνες
Το πρώτο που χρειάζεσαι να παράγεις ώστε να ελπίζεις πως βρίσκεσαι στο σωστό δρόμο δημιουργίας ζωής, είναι πρωτεΐνες.
Οι πρωτεΐνες δεν θα έπρεπε να υπάρχουν. Υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες, ίσως περισσότερες από ένα εκατομμύριο μόρια πρωτεϊνών διαφορετικά το καθένα μεταξύ τους, καθένα από τα οποία αποτελείται από μια σειρά αμινοξέα.
Το πρόβλημα δεν είναι ο αριθμός των, διαφορετικών πολλές φορές μεταξύ τους, αμινοξέων που δημιουργούν μια πρωτεΐνη. Το πρόβλημα βρίσκεται στη διάταξη. Πάρτε για παράδειγμα το κολλαγόνο. Αποτελείται από μια αλυσίδα 1055 αμινοξέων που είναι συνδεδεμένα μεταξύ τους με μια καθορισμένη διάταξη. Η διάταξη είναι τόσο αυστηρά καθορισμένη που, αν αλλάξεις τη θέση δύο αμινοξέων σε αυτή την αλυσίδα, τότε δεν έχεις ούτε κολλαγόνο ούτε καν μόριο πρωτεΐνης.
Οι πρωτεΐνες είναι σαν τις λέξεις με τα γράμματα να αποτελούν τα αμινοξέα. Έχεις μια συγκεκριμένη λέξη μόνο όταν τα γράμματα τοποθετηθούν σε μια συγκεκριμένη σειρά. Το πρόβλημα έγκειται στο ότι η λέξη που θέλουμε να δημιουργηθεί αποτελείται από εκατοντάδες ή χιλιάδες γράμματα, με τα διαθέσιμα γράμματα για τη δημιουργία τους είναι 20.
Απιθανότητα
Κάτι τέτοιο δεν γίνεται να δημιουργηθεί στη τύχη. Ο υπολογισμός των πιθανών διατάξεων των συγκεκριμένων 1055 αμινοξέων για τη δημιουργία του μορίου του κολλαγόνου δεν έχει υπολογιστεί, είναι απλά αστρονομικός αριθμός. Απεναντίας για την Αιμογλοβίνη, που είναι μια νάνος πρωτεΐνη που αποτελείται από 146 μόλις αμινοξέα, έχει υπολογιστεί πως οι διαφορετικές διατάξεις που τη δημιουργούν είναι της τάξης του 10190.
Για την ιστορία, αναφέρω ότι ο αριθμός των ηλεκτρονίων όλου του σύμπαντος είναι της τάξης του 1085. Ενώ αν ολόκληρο το σύμπαν ήταν ένας αστέρας νετρονίων, θα αποτελούταν από 10130 περίπου νετρόνια. Ο αριθμός 10190 είναι ασύλληπτος, και μόνο μια από αυτές τις πιθανές διατάξεις αμινοξέων μπορεί να δώσει τη συγκεκριμένη, σχετικά απλή, πρωτεΐνη.
Δεν είναι τυχαίο που στον Max Perutz του πανεπιστημίου του Κέιμπριτζ χρειάστηκαν 23 χρόνια για να ανακαλύψει τη σύνθεσή της.
Και δεν βρισκόμαστε παρά μόνο στην αρχή.
Διάταξη, συστροφή στο χώρο και άλλα
Υποθέτοντας ότι καταφέρνουμε να τοποθετήσουμε τον απαιτούμενο αριθμό αμινοξέων στη σωστή διάταξη, θα διαπιστώσουμε ότι έχουμε στη διάθεσή μας ένα ασταθές μόριο που δεν μπορεί να κάνει τίποτε. Για να δημιουργήσουμε πρωτεΐνη θα πρέπει να αναδιπλώσουμε στο χώρο το μόριο σε ένα καθορισμένο σχήμα, καθορισμένο σχεδόν όσο καθορισμένη είναι και η διάταξη των αμινοξέων σε αυτό. Αν το καταφέρουμε τότε έχουμε δημιουργήσει ένα από τα απαιτούμενα για τη ζωή μόριο πρωτεΐνης.
Το μόνο που έχουμε πλέον να κάνουμε είναι να το πείσουμε να διπλασιαστεί. Κι εδώ έρχεται το DNA.
Το DNA από μόνο του είναι άχρηστο. Δεν έχω ιδέα γιατί η φύση να μπήκε στο κόπο να πάρει κυτοσίνες, γουανίνες και άλλα νουκλεοτίδια για να φτιάξει ένα εξωφρενικής απιθανότητας πολύπλοκο μόριο το οποίο από μόνο του δεν κάνει τίποτε εκτός από το να κάνει αντίγραφα του εαυτού του, τα οποία δεν χρειάζονται ούτε καν στον εαυτό του γιατί δεν είναι καν ζωντανό. Αλλά αν το συνδέσεις με μια πρωτεΐνη – για την ακρίβεια με πολλές, πάρα πολλές πρωτεΐνες, καθώς και με άλλα σύνθετα μόρια – εκεί όλα αλλάζουν.
Κύτταρο
Κάποια στιγμή στο παρελθόν μια πολύπλοκη αλυσίδα πρωτεϊνών και άλλων μορίων αναπήδησε, τράφηκε, έζησε και πέθανε. Αυτό πιθανότητα έγινε πολλές φορές αργότερα, αλλά μια και μοναδική φορά κατάφερε να ενωθεί με ένα μόριο DNA. Αυτή η συνύπαρξη έκανε το DNA να μην αντιγράψει μόνο τον εαυτό του, αλλά όλη τη συνένωση μορίων που αποτέλεσαν αυτό που ονομάζουμε κύτταρο, σε όποια πρωτόγονη μορφή κι αν υπήρξε για πρώτη φορά. Ο διπλασιασμός αυτός έγινε μια και μοναδική φορά στην ιστορία της Γης. Από τότε δεν επαναλήφθηκε ποτέ ξανά ανεξάρτητα ενώ, οτιδήποτε έχει υπάρξει ζωντανό από εκείνη τη στιγμή κι έπειτα, κατάγεται από εκείνο το ένα και μοναδικό κύτταρο.
Και υπάρχει το εξής παράδοξο. Ένα σύμπλεγμα πρωτεϊνών και άλλων σύνθετων μορίων δεν μπορούν να δημιουργήσουν ζωή, χωρίς την ύπαρξη DNA. Το δε DNA δεν έχει λόγο ύπαρξης χωρίς τις πρωτεΐνες. Κι επειδή το όλο θέμα μέχρι στιγμής δεν είναι καθόλου περίπλοκο, το DNA και οι πρωτεΐνες είναι τόσο διαφορετικών τύπου κατασκευές, που δεν μπορούν να συνυπάρξουν. Για την ακρίβεια μπορούν, αλλά η χημική τους γλώσσα είναι διαφορετική. Το DNA δεν μπορεί να “πει” στις πρωτεΐνες τι να κάνουν ώστε να διπλασιαστούν και να δημιουργήσουν ζωή. Και όχι μόνο αυτό, το DNA κατοικεί σε διαφορετική περιοχή του κυττάρου από αυτή που λαμβάνουν χώρα οι βασικές κι απίστευτα πολύπλοκες λειτουργίες των πρωτεϊνών.
Για τη μεταφορά των πληροφοριών μεταξύ DNA και πρωτεϊνών χρειάστηκε ένα ακόμη, εξίσου εξωφρενικά απίθανης πολυπλοκότητας μόριο, που να λειτουργεί ως μεταφραστής, το RNA. Το ριβονουκλεϊκό οξύ μεταφέρει τη πληροφορία από το DNA ενός κυττάρου σε όρους που οι πρωτεΐνες είναι σε θέση να κατανοήσουν και να εκτελέσουν. Και χωρίς αυτό, η συνύπαρξη DNA και πρωτεϊνών δεν θα είχε ούτε νόημα, ούτε θα έδινε κανένα αποτέλεσμα.
Τα υλικά της ζωής υπάρχουν παντού
Όλη η πρώτη ύλη για τη δημιουργία των παραπάνω στοιχείων υπάρχει παντού στο σύμπαν – νερό, άνθρακας, υδρογόνο, κάποια βαρύτερα μέταλλα. Όπως ακριβώς και οι αριθμοί που επιλέγει ο διαρρήκτης για να ανοίξει τη κλειδαριά με τους 100 αριθμούς είναι απλοί. Εξαιρετικά απλοί τόσο, ώστε μπορεί ο καθένας να τους σκεφτεί και να τους επιλέξει.
Το να δημιουργήσουν όμως με τυχαίο τρόπο μια πολυπλοκότητα σα κι αυτή που περιγράψαμε παραπάνω, θα τη παρομοιάζαμε σε μικρή κλίμακα με την εξής κατάσταση. Είναι σα να δημιουργούμε έναν τεράστιο σωρό από μηχανικά υλικά – βίδες, κομμάτια μέταλλο, πλαστικά κτλ. Να τα αφήνουμε να ανακατεύονται από τους σεισμούς, ανεμοστρόβιλους και τις πλημμύρες. Και σε μερικά εκατομμύρια χρόνια να περιμένουμε να δημιουργηθεί ένα Boing 747 έτοιμο να πετάξει.
Α, και να μη ξεχάσω. Το οποίο αμέσως μετά τη παρθενική του πτήση θα διπλασιαστεί.
Κι εν πάση περιπτώσει, γιατί να χρειάζεται να επαναλαμβάνουμε ότι το σύνολο είναι εντελώς άλλο από τα μέρη που το απαρτίζουν;
Κι αν είναι τόσο απίθανο, πως τελικά έγινε;
Το συμπέρασμα όλης της σειράς αυτών των άρθρων είναι ακριβώς το κατώθι. Παρά τα όσα περιγράφηκαν παραπάνω, δεν έχουμε ιδέα για το πόσο απίθανο είναι να συμβεί. Είναι δυνατόν να υπάρχει κάτι στην όλη διαδικασία που δεν το κατανοούμε, να υπάρχει ένας εντελώς άγνωστος παράγοντας που να κάνει τη διαδικασία τελικά τόσο απλή, ώστε να είναι δυνατόν να τη συναντήσουμε κι αλλού, και συχνά.
Ή από την άλλη μεριά, ο βαθμός της πολυπλοκότητας να έχει επιτευχθεί αποκλειστικά μέσω της τυχαιότητας, που πρακτικά να καθιστά αδύνατη την επανάληψη του φαινομένου, ακόμη και σε ένα σύμπαν του μεγέθους που ζούμε.
Δεν έχουμε ιδέα τι από τα δύο ισχύει και μέχρι να μάθουμε, οποιοδήποτε συμπέρασμα προς τη μια από τις δύο κατευθύνσεις είναι μάλλον πρώιμο και άγουρο.
Παρ΄ όλα αυτά.
Επειδή η τυχαιότητα αδυνατεί πρακτικά να δώσει απαντήσεις στο πως δημιουργήθηκε η ζωή, θα επιχειρήσουμε κάποιες άλλες προσεγγίσεις. Και θα προέτρεπα οποιονδήποτε έχει τη δική του προσέγγιση επάνω σε αυτό να την αναφέρει στα σχόλια, ακόμη και να στείλει ένα ολοκληρωμένο άρθρο ώστε να δημοσιευτεί. Για την ώρα θα δούμε κάποιες από αυτές που επιχειρούν να ρίξουν κάποιο φως στο σκοτάδι της αβιογένεσης.
Ανάδραση
Είδαμε το πόσο απίθανο, πρακτικά αδύνατο είναι να δημιουργηθεί ένα έστω και απλό μόριο πρωτεΐνης από ένα σύνολο αμινοξέων. Πολλοί βιολόγοι και μεταξύ αυτών και ο Richard Dawkings στο καταπληκτικό βιβλίο του “Ο Τυφλός Ωρολογοποιός” απορρίπτουν τη τυχαιότητα από τη διαδικασία αυτή. Ή τουλάχιστον, θεωρούν ότι παίζει κατά πολύ μικρότερο ρόλο στη δημιουργία από όσο περιγράψαμε παραπάνω.
Σύμφωνα με την άποψη αυτή, είναι σχετικά εύκολο δύο, τρία ή πέντε μόρια αμινοξέων να ενωθούν σε μια αλυσίδα. Αλλά αυτό που συμβαίνει στη συνέχεια είναι πως η σωστή για τη δημιουργία πρωτεϊνών αλληλουχία, έχει “κλειδωθεί”. Τα περισσότερα αμινοξέα δεν ενώνονται με εξίσου τυχαίο τρόπο, αλλά πλέον ενώνονται γύρω από την ήδη δημιουργημένη αλυσίδα, απορρίπτοντας πλέον όποιες προγενέστερες αλυσίδες δεν είναι ικανές να δημιουργήσουν κάποια πρωτεΐνη.
Ο συλλογισμός αυτός, σε συνδυασμό με αυτόν της επόμενης παραγράφου ανάγει τη πιθανότητα δημιουργίας πρωτεϊνών από σχεδόν αδύνατη σε εξωφρενικά απίθανη, κάτι όμως που δεν αποτελεί εμπόδιο για ένα τεραστίου μεγέθους σύμπαν. Εξ΄ άλλου ζωή έχει δείξει ότι τέτοιες μορφές ανάδρασης συμβαίνουν συνεχώς.
Όπως φαίνεται, η εξέλιξη δεν ακολουθεί τυχαίες μεταλλάξεις όπου μια από αυτές τις τυχαίες τελικά κυριαρχεί. Απεναντίας, φαίνεται να “γνωρίζει” τι θα ωφελούσε έναν οργανισμό να προσαρμοστεί σε ένα νέο περιβάλλον και κατ΄ επέκταση, “καθοδηγεί” τις μεταλλάξεις προς τις ωφελιμότερες γι΄ αυτόν παραλλαγές.
Δείτε για παράδειγμα τα δελφίνια του Κίτρινου Ποταμού στη Κίνα. Πριν πολύ λίγες χιλιάδες χρόνια είχαν ίδιο σωματότυπο με τα ξαδέλφια τους που ζούσαν – και ζουν – στους ωκεανούς. Η ανθρώπινη χρήση όμως έκανε τους τελευταίους αιώνες ή χιλιετίες τον ποταμό τόσο θολό, που η όραση εκεί είναι πρακτικά άχρηστη. Έτσι, σε διάστημα που δεν δικαιολογείται από τυχαίες μεταλλάξεις, τα μάτια των δελφινιών στράφηκαν σταδιακά προς τα πάνω, από το πλάι του σώματος που ήταν έως τότε, επειδή μόνο προς τα πάνω, που έχει περισσότερο φως, μπορούν να τα χρησιμοποιήσουν.
Αδυναμία
Μια τέτοια διαδικασία υποστηρίζουν ότι μπορεί να έγινε και με τα πρώτα σύνθετα μόρια. Το επιχείρημα φαίνεται δυνατό, αλλά κατά τη γνώμη μου έχει ένα κενό. Όπως γνωρίζουμε η ζωή λειτουργεί μεν με αυτό το τρόπο, αλλά για να συμβεί αυτό θα πρέπει να είναι ήδη… ζωή. Αν φαίνεται λογικό η ίδια η ζωή να μπορεί να οδηγηθεί με κάποιο τρόπο προς κάποια κατεύθυνση, δεν μπορώ να γνωρίζω πόσο εύλογο είναι να συμβαίνει το ίδιο και με απλές χημικές ενώσεις: γιατί να “γνωρίζουν” οι χημικές ενώσεις τι είναι “χρήσιμο” για τη δημιουργία ζωής και να το ακολουθούν;
Και πάλι όμως, θα ήθελα και τα δικά σας σχόλια επάνω σε αυτό.
Παρ΄ όλα αυτά το επιχείρημα δεν είναι εύκολο να απορριφθεί. Όπως φαίνεται, η πολυπλοκότητα στο σύμπαν είναι κάτι που εμφανίζεται μονίμως, ακόμη και όταν δεν υπάρχει ζωή.
Πολυπλοκότητα
Μπορεί να μην έχουμε τη δυνατότητα να αναπαράγουμε τις διεργασίες δημιουργίας ζωής στο εργαστήριο, χημικές αντιδράσεις όμως παρόμοιας πολυπλοκότητας το σύμπαν όπως φαίνεται τις φέρνει εις πέρας με ευκολία. Δείτε για παράδειγμα τα σάκχαρα. Συνεταιρίζονται αδιάκοπα και δημιουργούν άμυλα, χωρίς τίποτε από τα δύο βέβαια να φτάνει το επίπεδο ζωής.
Ομοίως και οι κρύσταλλοι, είναι σε θέση να κάνουν ένα σωρό πράγματα που να θυμίζουν ζωή. Δημιουργούν πολύπλοκα σχήματα με εντελώς καθορισμένους δεσμούς στα μόριά τους. Αντιδρούν σε ερεθίσματα, ακόμη και αναπαράγονται. Δεν πετυχαίνουν βέβαια να δημιουργήσουν ζωή, δείχνουν όμως ότι η πολυπλοκότητα μοιάζει συνηθισμένη στο σύμπαν.
Είναι αυτός λόγος που θα μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι τελικά και η ίδια η δημιουργία ζωής είναι απλή; Σε καμία περίπτωση. Μας δίνει όμως μια ιδέα ώστε να κατανοήσουμε ότι η τυχαιότητα πιθανόν να μην είναι η μοναδική εξήγηση γι΄ αυτήν, πως υπάρχει κάτι ακόμη που οδηγεί στον αυθόρμητο σχηματισμό αυτής της πολυπλοκότητας.
Κάτι, για το οποίο ακόμη δεν έχουμε ιδέα.
Και μένει μια τελευταία ακόμη σκέψη επάνω στο “πως τελικά έχουμε ζωή”.
Συγκεκριμένη πρωτεΐνη vs κάποια πρωτεΐνη
Είδαμε παραπάνω πόσο εξαιρετικά απίθανο είναι να δημιουργηθεί η καθορισμένη αλυσίδα αμινοξέων ώστε να δημιουργηθεί ένα συγκεκριμένο μόριο πρωτεΐνης. Και η αναλογία που κάναμε ήταν ίδια με αυτή το σχηματισμό μιας τεράστιας λέξης από έναν μεγάλο αριθμό γραμμάτων.
Και πράγματι, είναι εξωφρενικά απίθανο συνδυάζοντας έναν μεγάλο αριθμό γραμμάτων να σχηματιστεί μια συγκεκριμένη λέξη. Από την άλλη μεριά όμως, αυτό που δεν είναι καθόλου απίθανο είναι, συνδυάζοντας έναν μεγάλο αριθμό γραμμάτων, να δημιουργηθεί στην αλληλουχία αυτή κάποια λέξη.
Η σκέψη είναι η εξής. Για κάποιο λόγο κάποια αμινοξέα συνενώθηκαν σχηματίζοντας αλυσίδες με τυχαίο τρόπο. Αν κάτι τέτοιο συνέβαινε, κι έχουμε λόγο να πιστεύουμε ότι θα μπορούσε να συμβεί αυθόρμητα, δεν είναι απίθανο σε κάποιο τμήμα κάποιας αλυσίδας να σχηματίστηκε μια πρωτόγονη πρωτεΐνη. Βέβαια κάποια ερωτήματα όπως (α) σε τι αυτή η πρωτεΐνη θα ήταν χρήσιμη και (β) γιατί να παρέμεινε εν ύπαρξη για να χρησιμοποιηθεί “μετά” “κάπου”, εξακολουθούν να παραμένουν. Αλλά αυτά τα ερωτήματα, τονίζουν ακόμη περισσότερο την άγνοιά μας, η οποία θα έπρεπε να μας κάνει προσεκτικότερους στο να λέμε πως “είναι εύκολο να συμβεί”.
Συμπέρασμα
Κάναμε μια εκτεταμένη για ένα απλό άρθρο, εντελώς περιεκτική γενικότερα, αναφορά στο τι περίπου γνωρίζουμε για τη ζωή, ώστε να είμαστε περισσότερο σε θέση να απαντήσουμε στο παράπλευρο ερώτημα που αφορά αυτή τη σειρά των άρθρων. Στο πόσο πιθανόν είναι να δημιουργηθεί από το μηδέν.
Δεν γίναμε σοφότεροι όσον αφορά την απάντηση αυτή καθ΄ αυτή. Αυτό που ελπίζω όμως, είναι να έχουμε πάρει μια ιδέα της άγνοιάς μας. Η οποία δυστυχώς βρίσκεται ακόμη σε τέτοιο βαθμό, που όπως φαίνεται κάνει πρόωρη τη διατύπωση της φράσης “η ζωή είναι εύκολο να υπάρξει”.
Μένουν δύο ακόμη επιχειρήματα να δούμε για το πόσο εύκολη είναι η δημιουργία της ζωής. Αυτό που λέει ότι η ζωή ευδοκιμεί παντού, και το σημαντικότερο απ΄ όλα, το ότι η ζωή στη Γη ξεκίνησε νωρίς.
Και τα δύο θα τα δούμε στο επόμενο άρθρο, όπου και θα κλείσουμε αυτό τον κύκλο. Έως τότε θα ήθελα και τις δικές σας απόψεις επάνω σε αυτό.
