Το σκοτεινό δάσος - μυθιστόρημα

Κάποιες σκέψεις στη “Θεωρία του Σκοτεινού Δάσους”

Κεντρικά Άρθρα

Αν δεν γνωρίζετε για τη “θεωρία του σκοτεινού δάσους“, πατήστε στο προηγούμενο σύνδεσμο και δείτε σε τι αναφέρεται. Αλλά με πολύ λίγα λόγια, η “θεωρία” αυτή αποτελεί ένα συλλογισμό που προέκυψε από το 2ο βιβλίο της τριλογίας του Liu Chixin με τίτλο “Το σκοτεινό δάσος“. Και όπου σύμφωνα με το συλλογισμό αυτό προκύπτουν απαντήσεις που αφορούν:

  • Το Παράδοξο του Fermi. Και:
  • Αν θα πρέπει η ανθρωπότητα να προσπαθήσει να επικοινωνήσει με άλλους πιθανούς εξωγήινους πολιτισμούς.

Μετά τη παρουσίαση του συλλογισμού είχα κρίνει ότι δεν χρειάζεται κάποιο επιπλέον σχόλιο, έχω αλλάξει όμως γνώμη. Το άρθρο συνέβαλε στη διάδοση της “θεωρίας” πολύ περισσότερο απ΄ ό,τι περίμενα, έτσι κάποια σχόλια τελικά είναι αναγκαία.

Μυθιστοριογραφία και πραγματικότητα

Στο πρόλογο του μυθιστορήματος “Η αποστασία της Μυτιλήνης” είχα γράψει πως

“Ένα μυθιστόρημα έχει μια και μοναδική υποχρέωση: να είναι ωραίο. Αν μάλιστα μπορεί να πει και κάτι παραπάνω από την ιστορία που διηγείται, ακόμη καλύτερα. Ένα μυθιστόρημα μπορεί αν θέλει να προβληματίσει. Μπορεί να έχει και ηθικό δίδαγμα, μπορεί ακόμη να ανοίξει νέους ορίζοντες στον αναγνώστη ή να του δώσει αφορμή για νέες αναζητήσεις, αλλά σε καμία περίπτωση δεν έχει υποχρέωση να δώσει γνώσεις. Τα όρια του μυθιστορήματος σταματούν εδώ, και τα υπόλοιπα είναι υποχρέωση των επιστημονικών βιβλίων (…)

Ένα μυθιστόρημα το γράφει κάποιος για να είναι ωραίο. Θα συμπλήρωνα πλέον σήμερα, δεν το γράφει για να αντικαταστήσει με το μύθο τη πραγματικότητα.

Δείτε μερικά παραδείγματα. Μπορεί να αρέσει σε κάποιον η “Γαλαξιακή Αυτοκρατορία” του I. Asimov. Είναι άλλο όμως το να απολαύσει μια βουτιά στους κόσμους της, και άλλο να πιστεύει ότι οι κόσμοι αυτοί υπάρχουν. Ή έστω, να έχει ως δεδομένο ότι θα υπάρξουν. Το να γοητευτεί κάποιος από τις σκηνές μάχης του “Τίγρης και Δράκος” είναι θεμιτό και λογικό. Όμως το να πιστεύει ότι οι άνθρωποι πετάνε είναι ένα θέμα που πρέπει να το κοιτάξει.

Σε όλους (ή σχεδόν σε όλους) άρεσε η επιστροφή της Tagarien και η διεκδίκηση του θρόνου του Wesetros. Ευτυχώς για την ανθρωπότητα, οι περισσότεροι από αυτούς παρέμειναν πνευματικά υγιείς χωρίς να πιστεύουν ότι υπάρχουν δράκοι. Και είναι εξίσου θέμα υγιούς ισορροπίας το να μπορούμε να απολαύσουμε τα μυθιστορήματα του Liu Chixin, χωρίς ταυτόχρονα να πιστεύουμε ότι ο γαλαξίας είναι γεμάτος με εξωγήινους που θέλουν να μας καταστρέψουν.

Ορθοί συλλογισμοί και αληθή συμπεράσματα

Στη Θεωρία της Λογικής υπάρχουν κάποιοι κανόνες για το πότε ένας συλλογισμός μπορεί να θεωρηθεί αληθής, ανεξάρτητα από την αλήθεια των συμπερασμάτων του. Ένας από αυτούς τονίζει πως

αν από μια ψευδή υπόθεση προκύψει ψευδές συμπέρασμα, τότε ο συλλογισμός (η μαθηματική πρόταση) είναι αληθής. [1]

Και για να το δούμε διαφορετικά:

Ένας ορθός, αληθής συλλογισμός δεν περιέχει κατ΄ ανάγκη αληθές συμπέρασμα.

Ένα από τα δύο προβλήματα της “θεωρίας του σκοτεινού δάσους” είναι πως αποτελεί έναν φαινομενικά ορθό συλλογισμό. Έτσι, είναι λογική η πλάνη αρκετών να θεωρήσουν και τα συμπεράσματά του, εξίσου αληθή.

Πρόβλημα πρώτο: οι υποθέσεις

Ένας ορθός συλλογισμός προσφέρει αληθή συμπεράσματα μόνο όταν οι υποθέσεις του είναι αληθείς. Και οι υποθέσεις της “θεωρίας του σκοτεινού δάσους” είναι το λιγότερο αυθαίρετες και τουλάχιστον φανταστικές. Για να προβληματιστεί κάποιος στα σοβαρά για το αν μια εκπεμπόμενη από τη Γη ακτινοβολία θα συμβάλει στη μελλοντική καταστροφή της, θα πρέπει να δεχτεί – για την ακρίβεια, να πιστέψει– κάποιες υποθέσεις: πως

  1. Ο γαλαξίας είναι γεμάτος ζωή.
  2. Ο γαλαξίας έχει αναπτύξει ευφυή ζωή και έξω από τη Γη.
  3. Στη διάρκεια ζωής του γαλαξία έχει υπάρξει μεγάλος αριθμός ανεπτυγμένων τεχνολογικά πολιτισμών.
  4. Σε αντίθεση με τη πλειοψηφία των ειδών ζωής που γνωρίζουμε, ένας μεγάλος αριθμός πολιτισμών έχει την ικανότητα να επιβιώνει για εκατοντάδες χιλιάδες, εκατομμύρια ή και δισεκατομμύρια χρόνια.
  5. Υπάρχει μεγάλος αριθμός ανεπτυγμένων τεχνολογικά πολιτισμών στη χρονική ζώνη που ζούμε.
  6. Ένας μεγάλος αριθμός των πολιτισμών έχει δυνατότητα να εγκαταλείψει το αστρικό του σύστημα και να ζήσει σε κάποιο πλανήτη που δεν είναι φτιαγμένος για να συντηρεί το είδος ζωής του.
  7. Είναι δυνατή η τεχνητή καταστροφή ηλιακών συστημάτων από αποστάσεις εκατοντάδων ετών φωτός.

Κάποιες από τις παραπάνω υποθέσεις έχουν σοβαρές πιθανότητες να είναι αληθής. Κάποιες άλλες έχουν μικρές αλλά υπαρκτές πιθανότητες, ενώ άλλες μάλλον ελάχιστες. Η πιθανότητα όμως να είναι όλες αληθής ισούται με το γινόμενο των πιθανοτήτων τους, που σε κάθε περίπτωση είναι ένας αριθμός πολύ κοντά στο μηδέν.

Έτσι, αν κάποιος θέλει να βάλει ως μέτρο της ανησυχίας του τη πιθανότητα να είναι η ανησυχία υπαρκτή, έχει την απάντησή του.

Πρόβλημα 2ο: η ανθρώπινη οπτική

Παρ΄ όλα αυτά.

Πιθανότητα κοντά στο μηδέν δεν σημαίνει πιθανότητα ίση με το μηδέν, επομένως ο συλλογισμός έχει μια πιθανότητα να οδηγεί σε ορθό, αληθές συμπέρασμα.

Σίγουρα, αρκεί όμως να το δει κάποιος από μέσα από τον ανθρώπινο τρόπο σκέψης. Πριν πω περισσότερα γι΄αυτά που δεν ξέρουμε, ας κάνουμε μια βόλτα από τη ζωή όπως τη ξέρουμε.

Εμείς και τα δελφίνια

Ο Douglas Adams είχε γράψει κάποτε κάτι σαν (το γράφω από μνήμης):

…οι άνθρωποι πιστεύουν ότι είναι πιο έξυπνο είδος από τα δελφίνια γιατί έχουν αναπτύξει τεχνολογία, κάνουν πολέμους, ζουν σε πόλεις και για ένα σωρό άλλους λόγους, σε αντίθεση με τα δελφίνια που το μόνο που κάνουν όλη μέρα είναι να τρώνε και να παίζουν.
Από την άλλη τα δελφίνια πιστεύουν ότι αυτά είναι πιο έξυπνο είδος από τους ανθρώπους – για τους ίδιους ακριβώς λόγους.

Έχει περάσει μισό δισεκατομμύριο χρόνια από τότε που αναπτύχθηκαν στη Γη πολυκύτταροι οργανισμοί με εγκέφαλο, με τη νοημοσύνη να έχει αναπτυχθεί κατά ποικίλους τρόπους. Η κοινωνίες των μυρμηγκιών μοιάζουν να λειτουργούν ως ενιαίος οργανισμός δημιουργώντας κατασκευές που το κάθε μέλος της δεν έχει την ικανότητα (και όχι τη δυνατότητα) να δημιουργήσει. Από το σύνολο των εκατομμυρίων ειδών που ανέπτυξαν κάποιας μορφής νοημοσύνη, μόνο μια από αυτές οδηγήθηκε σε τεχνολογία.

Κανείς δεν μπορεί να πει με σιγουριά ότι κάτι τέτοιο ήταν νομοτελειακό για το είδος αυτό, αν επέλεξε να το κάνει ή αν ο εγκέφαλός του και μόνο προσαρμόστηκε σε τέτοιου είδους σκέψη και κατεύθυνση. Ομοίως, κανείς δεν μπορεί να μιλήσει για τον τρόπο σκέψης άλλων πιθανών πολιτισμών, η ζωή των οποίων μάλιστα μπορεί να βασίζεται σε διαφορετικό DNA

Εμείς και τα μυρμήγκια

Συχνά χρησιμοποιείται η εξής ανθρώπινη σκέψη. Δεν έχουμε πρόβλημα με τα μυρμήγκια και αν συναντήσουμε μια αποικία τους στο δρόμο μας, πιθανόν να τη παρακάμψουμε για να μη την ενοχλήσουμε. Από την άλλη αν χρειάζεται να χτίσουμε ένα δρόμο, δεν θα σκεφτούμε καν για το αν θα τη καταστρέψουμε ή όχι – απλά θα το κάνουμε.

Δεν μπορώ να μην αναφέρω σε αυτό το σημείο ότι εμείς με τα μυρμήγκια μοιραζόμαστε τον ίδιο περιβάλλοντα χώρο. Οι αποικίες τους δεν απέχουν δεκάδες ή εκατοντάδες έτη φωτός από το σημείο που ζούμε και πως αν κάποιος κάνει σκέψεις για τη πιθανότητα οι εξωγήινοι να θέλουν να δημιουργήσουν κάποια διαγαλαξιακή λεωφόρο που να διέρχεται από τη Γη (ή να “θέλουν να πάρουν τους πόρους μας” ή κάτι), θα ήταν καλό να ενημερώσει την ανθρωπότητα για τις σκέψεις του.

Από την άλλη δεν μπορώ να σκεφτώ ότι τον ίδιο ζωτικό χώρο με τα μυρμήγκια καταλαμβάνουν πχ και τα λιοντάρια. Τα οποία όταν δουν μια αποικία μυρμηγκιών στο δρόμο τους την ώρα που αναζητούν τροφή, έχουν εξελίξει έναν εντελώς διαφορετικό τρόπο σκέψης που τα οδηγεί να προσπεράσουν την αποικία, πιθανότατα για να αποφύγουν την ελάχιστη ενόχληση που μπορεί να δεχτούν από αυτά αν προβούν στη μέγιστη ενόχληση προς αυτά καταστρέφοντας τη φωλιά τους.

Ποιο είναι το θέμα μου; Πως ο ανθρώπινος τρόπος σκέψης και η αντίστοιχη συμπεριφορά δεν είναι μοναδικός, ούτε καν στο γήινο ζωικό βασίλειο.

Μήπως είναι λίγο άγουρο το να πιστεύει κανείς ότι είναι θα είναι νομοτελειακός σε ένα πιθανό γαλαξιακό βασίλειο;

Σύνοψη

Η “θεωρία του σκοτεινού δάσους” είναι ένα μυθιστορηματικό δημιούργημα. Για να δεχτεί κάποιος τα συμπεράσματα του συλλογισμού του ως αληθή και να τα λάβει υπ΄ όψιν του στη μελλοντική συμπεριφορά του, θα πρέπει να κάνει δύο παραδοχές.

  1. Πως όλες οι αρχικές υποθέσεις του συλλογισμού είναι αληθείς, ή τουλάχιστον πως έχουν μια μακρινή του μηδενός πιθανότητα να είναι αληθείς. Και πως
  2. Ένας μεγάλος αριθμός των πιθανών γαλαξιακών πολιτισμών λειτουργεί με ίδια συλλογιστική λογική με την ανθρώπινη.

Υπό αυτές και μόνο τις παραδοχές μπορεί να προχωρήσει στον περαιτέρω έλεγχο του συλλογισμού και να εξετάσει αν πράγματι είναι ορθός ή αν περιέχει λογικά κενά.

Είναι τελικά λάθος να επικοινωνήσουμε με τους εξωγήινους;

Η όλη συζήτηση μοιάζει με μια τεράστια επιφάνεια, με τον κάθε συνομιλητή να έχει εξερευνήσει μόνο ένα τμήμα αυτής. Το να αποκτηθεί μια σφαιρική άποψη απαιτεί επίμονη προσπάθεια αλλά ακόμη κι έτσι, θα παραμείνει επιφάνεια.

Η ουσία της συζήτησης βρίσκεται σε βαθύτερο επίπεδο το οποίο είναι ακόμη απρόσιτο σε εμάς. Αυτό δεν οφείλεται στην ανικανότητά μας να δούμε βαθιά αλλά στις ελλιπείς μας γνώσεις. Δεν γνωρίζουμε απολύτως τίποτε για την όποια πιθανή ζωή έξω από τη Γη ή το ηλιακό σύστημα, έτσι απαντήσεις στις επιφανειακές ανησυχίες, όπως για παράδειγμα αν άλλοι πιθανοί πολιτισμοί είναι κακόβουλοι ή όχι, δεν μπορούν για την ώρα παρά να έχουν ανθρώπινη οπτική.

Και δεν προκύπτει από πουθενά ότι ο ανθρώπινος τρόπος σκέψης είναι μοναδικός στο γαλαξία.

Αλλά όπως και να χει, κάτι θα πρέπει να ειπωθεί για το ερώτημα της ενότητας. Είναι τελικά λάθος να προσπαθήσει η ανθρωπότητα να έρθει σε επικοινωνία με άλλους πιθανούς πολιτισμούς;

Κάποιες σκέψεις

Κρίνω πως η πιθανότητα να ισχύουν οι προϋποθέσεις που αναφέρθηκαν παραπάνω βρίσκεται απελπιστικά κοντά στο 0. Έτσι, ως πρώτη απάντηση θα έδινα ότι το ερώτημα είναι εντελώς ασήμαντο κι αδιάφορο. Παρ΄ όλα αυτά:

Πιθανότητα κοντά στο 0 δεν σημαίνει πιθανότητα ίση με το μηδέν, έτσι η ίδια η πράξη δεν είναι εντελώς αδιάφορη. Το αν είναι καλό να γίνει ή όχι έχει ένα μεγάλο “εξαρτάται”.

Η πιθανότητα να μας χτυπήσει κεραυνός όταν έχει καταιγίδα είναι μη μηδενική και σίγουρα πολύ μεγαλύτερη από τη παραπάνω πιθανότητα, κάτι τέτοιο όμως δεν μας κάνει να μη πάμε στη δουλειά μας μια βροχερή ημέρα. Από την άλλη μεριά, δεν θα έκρινα συνετό το να κάτσει κάποιος χωρίς κανέναν απολύτως λόγο σε ένα ανοικτό λιβάδι κατά τη διάρκεια μιας καταιγίδας.

Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει κι εδώ. Δεν φαίνεται να υπάρχει κανείς σοβαρός λόγος η Γη να αρχίσει ξαφνικά να καταναλώνει πόρους ώστε να κρύψει την ακτινοβολία που εκπέμπεται από αυτή προς το Σύμπαν. Επίσης, αν κριθεί ότι υπάρχει από οποιαδήποτε άποψη κάποιο κέρδος στο να προσπαθήσει να επιτύχει μια πιθανή επικοινωνία, μάλλον η στάθμιση θα πρέπει να είναι προς το κέρδος αυτό.

Από την άλλη μεριά, αν δεν φαίνεται να υπάρχει κάποιο κέρδος, ας θυμηθούμε ότι σε επίπεδο τεχνολογίας, μόλις έχουμε γεννηθεί. Μόλις ξεκινάμε τα πρώτα μας βήματα. Δεν υπάρχει κάτι να μας βιάσει να αρχίσουμε να τρέχουμε, έτσι μάλλον κέρδος θα έχουμε αν προτιμήσουμε να μάθουμε πρώτα το κόσμο γύρω μας προτού αρχίσουμε να τρέχουμε προς αυτόν.

Και το πιο σημαντικό απ΄ όλα:

Δεν θα έκανε κακό να θυμηθούμε πως υπάρχουν πραγματικά προβλήματα εδώ στη Γη που έχουμε να λύσουμε και ο φόβος των εξωγήινων δεν είναι ένα από αυτά. Αν θέλουμε να έχουμε άποψη, ας καταναλώσουμε την ενέργειά μας στο να εστιάσουμε σε αυτά τα προβλήματα. Να μάθουμε όσο περισσότερα μπορούμε γι΄ αυτά.

Και να μιλάμε πρωτίστως γι΄ αυτά.


Σημειώσεις

[1] Αν κάτι τέτοιο σας μπερδεύει, μπορείτε να δείτε τη μαθηματική σχέση

2=5 ⇔ 2+4=5+4 ⇔ 6=9,

η οποία είναι μια απολύτως ορθή μαθηματική πρόταση που περιέχει ένα απολύτως λανθασμένο συμπέρασμα. (up)

Ακολουθήστε τη σελίδα στα social:

Δείτε με ποιους άλλους τρόπους μπορείτε να υποστηρίξετε τη σελίδα!

Για τα μαθηματικά της γ΄ λυκείου μεταβείτε στη σελίδα Web Lessons.

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *